برداشت مرکبات بسته به شرایط اقلیمی شمال یا جنوب کشور و رقم، از اواخر تیر آغاز شده و تا اواخر آذرماه ادامه دارد. باغداران مرکبات پس از برداشت محصول و با آغاز فصل خواب کوتاه مدت، بایستی اقدامات نگهداری و رسیدگی به باغات را تا قبل از آغاز به رشد مجدد مرکبات انجام دهند. اگر رسیدگی به باغات مرکبات پس از برداشت به تاخیر بیفتد یا عملیات اضافه یا غیرضروری انجام شود قطعا باعث صدمه به باغ خواهد شد. متاسفانه بسیاری از مشکلاتی که در یک باغ مرکبات مشاهده می‌شود به دلیل عدم انجام مدیریت صحیح باغ بعد از برداشت محصول بوده است.
تیم دایان در این مقاله عملیات پس از برداشت باغ مرکبات را به طور دقیق و اصولی مورد بررسی قرار داده است. در این مسیر ما در تیم آموزشی دایان کنار شما هستیم تا بهترین نتیجه را بر اساس شرایط باغتان بدست آورید.
ما در این مطلب تجربیات باغداران با تجربه و دانش را برای شما جمع‌آوری کرده‌ایم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
آبیاری پس از برداشت مرکبات
اگر پس از برداشت مرکبات، رطوبت خاک به زیر حد موردنیاز برای مرکبات برسد جوانه گل سال بعد کاهش خواهد یافت. آبیاری مرکبات بستگی به شرایط اقلیمی منطقه دارد. در بسیاری از باغات مرکبات شمال کشور به دلیل بارندگی‌های مطلوب و کافی پس از برداشت نیازی به آبیاری نیست مگر در مواردی که نیاز به اختلاط کودها با خاک باشد و در آن زمان باید به صورت سطحی آبیاری انجام می‌شود. در باغات مرکبات جنوب کشور آبیاری پس از برداشت در پاییز یک یا دو نوبت انجام می‌شود اما بعد از آن به دلیل شروع دوره خواب درخت آبیاری قطع می‌شود و مجددا پس از اتمام خواب شروع خواهد شد. تغییرات جوانه گل فصل بعد در مرکبات در اسفندماه آغاز شده و به همین دلیل رطوبت کافی در خاک و یا آبیاری پس از برداشت و پس از شروع مجدد فعالیت درخت اهمیت زیادی دارد.
نکته مهم: باغداران عزیز توجه داشته باشند که رطوبت کافی به معنی آبیاری سنگین بعد از برداشت این درختان نیست. یکی از اشتباهات رایج باغداران عزیز آبیاری‌های سنگین برای مرکبات در زمستان است که باعث افزایش بیماری‌های پوسیدگی ریشه و طوقه می‌شود.
مطلب آبیاری مرکبات پس از برداشت را نیز مطالعه کنید.
تغذیه و کود پس از برداشت مرکبات
تغذیه و کوددهی صحیح و اصولی پس از برداشت مرکبات از ریزش و یا ضعیف بودن جوانه‌های گل سال بعد و رشد ضعیف درخت جلوگیری می‌کند. فروت‌ست به صورت تغذیه برگی و اختلاط کودها با خاک به عنوان تغذیه ریشه‌ای پس از برداشت مرکبات انجام می‌شود.
فروت ست پس از برداشت مرکبات :
فروت‌ست پس از برداشت از اصولی‌ترین و مهمترین مراحل کوددهی در باغات مرکبات است. همانطور که می‌دانید درختان مرکبات همیشه‌سبز هستند و در تمام طول سال برگ درختان سبزینگی دارد که این نشان‌دهنده فعالیت برگ‌ها و انتقال مواد غذایی از برگ به جوانه‌ها و ریشه است. عملیات فروت‌ست پس از برداشت در مرکبات طی سه مرحله انجام می‌شود و به دلیل کوتاه بودن دوره خواب این درختان، زمانبندی برنامه غذایی فروت‌ست بسیار حائز اهمیت است و نباید زمان را از دست دهیم. اینکه چه زمانی فروت‌ست بزنیم و چه کودهایی برای فروت‌ست استفاده کنیم؟ سوالاتی است که برای پاسخ به آن باید مقاله ” فروت‌ست درختان میوه به همراه مواد غذایی ” را مطالعه کنید.
اختلاط کودها با خاک پس از برداشت مرکبات:
پس از برداشت مرکبات توجه به رشد و توانایی جذب ریشه، مدیریت تغذیه صحیح و توجه به نوع و میزان کود حائز اهمیت است. در ارقامی از مرکبات که برداشت طی تابستان است، پس از برداشت قابلیت جذب عناصر توسط ریشه افزایش یافته پس می‌توان از کودهایی استفاده کرد که ریشه قادر به جذب عناصر باشد، اما در ارقامی که برداشت طی پاییز است با کاهش دما ریشه در جذب عناصر دچار محدودیت می‌شود و بنابراین بهتر است از کودهای دیرحل و یا کودهایی که شستشو نمی‌شوند استفاده کرد.
- کودهای زیستی هدف‌دار ( کود میکروبی )
این کودها دارای باکتری‌هایی هستند که با فعالیت خود در خاک باعث حلالیت عناصر غذایی می‌شوند. کودهای نیتروباکتر، فسفوباکتر، پتاس‌باکتر و سولفوباکتر دایان از این دسته کودها هستند.
- کودهای جامد دیرحل یا آهسته‌رهش
کودهای آهسته رهش یا جامد دیرحل به تدریج حل می‌شوند و برای حلالیت نیاز به فعالیت باکتری‌های مفید خاک دارند. در مرکباتی که طی پاییز برداشت می شوند، مصرف این کودها توصیه شده تا درخت تا اوایل بهار و آغار رشد ریشه فرصت برای حلالیت این کودها داشته باشد.
سوپرفسفات تریپل ، سولفات پتاسیم گرانول (سنگی)، دی‌آمونیوم فسفات و گوگرد کودهای دیرحلی هستند که طی فصل پاییز و زمستان مصرف می‌شوند. بر اساس آزمایش خاک و نوع گیاه و سن و شرایط اقلیمی مقدار مصرف این کودها تعیین می‌شود.
- کود گوگرد
اگر گوگرد در فصل پاییز و زمستان استفاده شود باکتری‌ها در زمان مناسب فرایند اکسیداسیون را بر روی گوگرد انجام داده و فرصت کافی برای حلالیت آن وجود دارد. گوگرد ترکیب عالی برای احیاء و اصلاح ساختمان خاک است در صورتی‌که در انتخاب نوع گوگرد مناسب دقت شود. در این ارتباط مطالعه مقاله “راهنمای جامع انتخاب کود گوگرد کشاورزی” به شما پیشنهاد می‌شود.
هرس و بهداشت باغ پس از برداشت مرکبات
هرس: همانطور که می‌دانید برگ درختان مرکبات در تمام طول سال سبزینگی دارد و به همین دلیل هرس این درختان با درختان خزاندار متفاوت است و هرس فقط به صورت سبز است ولی در درختان خزاندار هرس پس از برداشت در زمان خواب انجام می‌شود. اصلی‌ترین هدف هرس مرکبات پس از برداشت، حذف شاخه‌های مریض و آفت‌زده و بدون بار و اضافه است تا از گسترش تنش‌ها جلوگیری شود و بتوان توان درخت را افزایش داد. در ارقامی که طی تابستان جمع‌آوری می‌شوند، اگر درخت رشد رویشی بیش از حدی داشته بهتر است هرس برای کاهش تجمع شاخه و برگ انجام شود. در ارقام پاییزه نیز پس از برداشت هرس باید انجام شود تا سلامت درخت تضمین شود.
نکته مهم: در مناطق شمالی کشور که احتمال تنش یخ‌زدگی طی زمستان وجود دارد، بهتر است هرس پس از رفع خطر یخبندان انجام شود.
بهداشت باغ مرکبات: اگر بهداشت باغ مرکبات پس از برداشت مدیریت نشود، در فصل آینده جمعیت زیاد آفات و بیماریها در باغ طغیان کرده و منجر به کاهش کیفیت میوه‌ها و عملکرد این درختان خواهد شد. جمع‌آوری بقایای میوه، برگ و شاخه‌ها در باغات مرکبات پس از برداشت به کاهش جمعیت بیماریها و آفات کمک خواهد کرد. البته زمان جمع‌آوری بقایا نیز مهم است. از آنجاییکه برداشت ارقام مرکبات در زمان‌های مختلف انجام می‌شود، پس از برداشت چه در تابستان باشد و چه در پاییز، تا مدتی بقایای میوه‌ها و شاخه و برگ‌های هرس شده را نباید سریعا جمع کرد. با گذشت زمان آفات و بیماریها درون بقایای گیاهی استقرار پیدا می‌کنند و پس از آن می توان اقدام به جمع‌آوری و خارج کردن این بقایا از باغ کرد. جمع‌آوری سریع بقایا باعث می‌شود تا آفت در باغ در فضاهایی استقرار پیدا کند که مبارزه با آن بسیار سخت خواهد بود. بنابراین می توانید از بقایای زیر درختان به عنوان تله استفاده کنید و بعد از استقرار بیماریها و آفات اقدام به جمع‌آوری کنید. البته از زمان برداشت تا زمان استقرار آفات و بیماریها در باغات مرکبات فرصت کوتاهی دارید زیرا باقی مانده این بقایا در باغ به مدت طولانی اثر منفی خواهد داشت، بطوریکه بقایای جمع و معدوم نشده می‌توانند حجم حضور آفات و بیماریها را چندین برابر کرده و خسارت بسیاری را ایجاد کند. بنابراین جمع‌آوری به موقع بقایا بسیار حایز اهمیت است.
مبارزه با آفات و بیماریها پس از برداشت مرکبات
بیماریها و آفات مختلفی باعث خسارت به مرکبات می‌شوند که برخی از این آفات یا بیماریها در تمام طول سال در باغ مرکبات حضور دارند. عدم رعایت بهداشت باغ و مبارزه طی سال، جمعیت آن‌ها افزایش یافته و عملکرد محصول مرکبات کاهش شدیدی خواهد داشت. البته شرایط کنترل آفات و بیماریها متفاوت است زیرا چرخه‌های حضور آن‌ها نیز بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است.
- آفات
بهترین زمان مبارزه با آفات مرکبات در هر فصلی متفاوت است. به دلیل طولانی بودن دوره رشدی مرکبات برخی آفات در بهار، تابستان و پاییز فعال بوده و برای جلوگیری از خسارت مستقیم مبارزه حتما باید انجام شود. اما در زمستان معمولا آفات فعال نیستند.
- با کدام آفات مرکبات در زمستان باید مبارزه کرد؟
مبارزه با شپشک‌ها و کنه‌ها طی زمستان به صورت مکانیکی و شیمیایی امکان دارد زیرا این آفات بر روی شاخه‌های مرکبات زمستان‌گذرانی می‌کنند، دقت داشته باشید که سمپاشی باید در روزهای آخر زمستان که هوا گرم‌تر است، انجام شود. اما از آنجاییکه که برداشت اغلب ارقام مرکبات طی پاییز است سمپاشی تا قبل از برداشت موثر نیست. استفاده از روغن ولک برای مبارزه با آفات، در انتهای زمستان بسیار موثر است، هرچند که میزان مصرف درست از آن باعث افزایش اثر سم و استفاده بیش از حد روغن ولک خطرات زیادی را دارد.
نکته مهم: زمستان‌گذرانی برخی آفات در باغ مرکبات در داخل خاک، زیر پوست درخت یا بر روی شاخه‌ها طی می‌شود که مبارزه با این آفات در زمستان امکان‌پذیر نبوده و باید در بهار و تابستان با آن‌ها مبارزه کرد.
- بیماریها
قارچی یا باکتریایی بودن بیماری در نوع مبارزه با آن تفاوت ایجاد می‌کند. همانطور که در بخش بهداشت باغ اشاره شد، رعایت بهداشت بعد از برداشت مرکبات (هرس درختان و جمع‌آوری شاخه‌ها) به کنترل برخی بیماری‌های مرکبات مانند پوسیدگی آرمیلاریایی و بوتریتیسی طوقه و ریشه کمک می‌کند.
می‌توانید از ترکیبات قارچ‌کش بخصوص در روزهای گرم آخر زمستان برای کاهش جمعیت فعال قارچ‌ها استفاده کنید. قارچ‌کش‌های معدنی (شیمیایی) مثل ترکیبات مسی، ترکیب بوردو که ماندگاری بیش‌تری دارند، بهترین پیشنهاد است. البته به مقدار استفاده توجه شود زیرا استفاده با مقدار بالا بسیار خطرناک است. اما افزایش تعداد دفعات استفاده از قارچ‌کش بسیار موثرتر و منطقی‌تر خواهد بود.
راه‌های کاهش خسارت یخ‌زدگی درخت در مرکبات
بطور کلی مرکبات به تنش یخ‌زدگی حساس‌اند اما در مناطقی که مرکبات کشت می‌شوند بسته به رقم خسارت یخ زدگی متفاوت است. به عنوان مثال در ارقام لیمو اگر در پاییز یا زمستان دما به زیر ۱- درجه سانتیگراد برسد، درختان لیمو دچار خسارت یخ‌زدگی شده و ممکن است از بین بروند. از این جهت برای مقابله با یخ‌زدگی باید راهکارهایی را در مدیریت زمستانه مرکبات در نظر بگیریم.
- بعد برداشت و یک نوبت آبیاری پس از برداشت، در صورت وجود رطوبت کافی در خاک، آبیاری به مدت یکماه طی خواب درخت قطع شود تا درخت به رشد مجدد تحریک نشود و خواب درخت به تاخیر نیفتد.
- استقرار فن‌های قدرتمند برای شبیه سازی باد، در نتیجه از تشکیل تجمع هوای سرد جلوگیری می‌کند.
- استفاده از وسایل گرمایش برای افزایش دما در باغ.
- نتیجه‌گیری
- عدم آبیاری پس از برداشت مرکبات منجر به کاهش جوانه رویشی و زایشی سال بعد خواهد شد.
- آبیاری‌های سنگین در پاییز و زمستان باعث افزایش بیماری‌های پوسیدگی طوقه و ریشه می‌شود.
- مهمترین مرحله تغذیه‌ای در باغات مرکبات، فروت‌ست پس از برداشت برای تقویت جوانه سال بعد است.
- کوددهی زمستانه باغات مرکبات باید با استفاده از کودهای جامد دیرحل یا آهسته‌رهش انجام شود.
- یکی از راه‌های کم شدن جمعیت بیماریها و آفات زمستان‌گذران در باغ مرکبات، جمع‌آوری به‌موقع بقایای میوه، برگ و شاخه‌ها است.
- مبارزه شیمیایی با شپشک‌ها و کنه‌ها در باغ مرکبات باید در روزها گرم آخر زمستان انجام شود.
اگر قرار باشد یک اتومبیل حرکت کند، باید استارت درست باشد تا موتور را تحریک کند. باید بنزین داشته باشد تا موتور را روشن کند. باید رادیاتور آب داشته باشد تا با حرکت فن‌ها موتور را خنک کند. لاستیک‌ها باد داشته باشند تا با سرعت مناسب حرکت کنند. حتی برف‌پاک‌کن درست باشد تا در زمان باران جلو دید راننده گرفته نشود. هر کدام از این موارد و بسیاری از موارد دیگر اگر درست کار نکند، حرکت اتومبیل مختل خواهد شد. بنابراین باید عوامل بسیاری کنار هم به درستی قرار بگیرند تا نتیجه مطلوبی حاصل شود.
در کشاورزی نیز همین است. باید عوامل مختلفی از جمله مدیریت آبیاری، مدیریت آفات و بیماریها، مدیریت صحیح تغذیه و … به درستی در کنار هم رعایت شوند تا عملکرد مطلوب و قابل تحسینی حاصل شود. در طول این مسیر کارشناسان دلسوز دایان در واحد علمی و آموزشی همراه و خدمت‌گزار شما هستند.
سوالات متداول کشاورزان در ارتباط با پس از برداشت مرکبات
آیا پاییز و زمستان زمان مناسبی برای مبارزه با آفات و بیماری‌های باغ است؟
- بله. آفات و بیماریها همانطور که در بهار و تابستان در باغ مرکبات حضور دارند، در پاییز و زمستان هم وجود دارند و باید مبارزه اصولی طی فصل خواب نیز انجام شود. به توصیه کارشناس گیاهپزشک سمپاشی انجام شود.
یا آبیاری بعد از برداشت مرکبات مهم است؟
- بله. به دلیل رشد جوانه گل سال آینده و رشد ریشه بعد از برداشت مرکبات، آبیاری باید پس از برداشت انجام شود. در صورتی که بارندگی‌های بعد از برداشت (شمال کشور) کافی است نیازی به آبیاری پس از برداشت نیست.
آیا بعد از برداشت مرکبات نیاز به محلول پاشی هست؟
- بله. بعد از اتمام برداشت بسته به رقم، برنامه غذایی فروت‌ست اجرا شود. برای اجرای این مرحله از زمان برداشت میوه تا قبل از باز شدن گل ها فرصت هست.
کود برای بعد از برداشت مرکبات محلول‌پاشی بهتر است یا مصرف ریشه‌ای؟
- هر دو لازم است. اولین قدم مصرف فروت‌ست و بعد از آن مصرف خاکی کودهای جامد دیرحل یا آهسته رهش برای تغذیه باغ بسیار موثر است. توضیحات بیشتر را در مطلب ” مصرف کود مرکبات پس از برداشت ” مطالعه کنید.
چه کودهایی بعد از برداشت مرکبات و در زمان خواب درخت استفاده کنیم؟
- کودهای زیستی هدف‌دار ( کود میکروبی ) ، کودهای جامد دیرحل یا آهسته‌رهش و کود گوگرد
فروت‌ست بعد از برداشت مرکبات چه کمکی به جوانه‌های رویشی و زایشی سال بعد می‌کند؟
- کاهش ریزش جوانه‌ها، کمک به گرده‌افشانی سال بعد، تشکیل میوه بهتر برای سال بعد، افزایش ظرفیت رشد میوه در سال بعد و … .
عدم ریزش جوانه‌های رویشی و زایشی چه ارتباطی به آبیاری بعد از برداشت مرکبات دارد؟
- به دلیل اینکه تشکیل جوانه‌های رویشی و زایشی سال بعد پس از برداشت مرکبات نیز ادامه دارد بنابراین آبیاری بعد از برداشت مرکبات مهم است.
آیا سمپاشی‌های بعد از برداشت مرکبات برای درخت ضرر دارد؟
- بلافاصله بعد از برداشت نباید سمپاشی انجام شود اما در روزهای گرم آخر زمستان سمپاشی برای مبارزه با کنه‌ها و شپشک‌ها انجام می‌شود.
حذف بقایای علف‌های هرز بعد از برداشت مرکبات چه تاثیر مثبتی روی سلامت درخت دارد؟
- به دلیل زمستان‌گذرانی برخی آفات بر روی علف‌های هرز، حذف علف‌های هرز به بهداشت باغ مرکبات کمک کرده و باعث کاهش جمعیت آفات در باغ می‌شود.
آیا تیلر زدن باغ بعد از برداشت مرکبات برای درختان مفید است؟
- بله. ولی دقت شود که تا حد امکان تیلر زدن سطحی انجام شود تا به ریشه‌های سطحی درخت خسارتی وارد نشود. تیلر زدن به منظور کنترل علف‌های هرز و اختلاط کودهای جامد اضافه شده با خاک میتواند بعد از خزان کامل برگ‌ها و یا در اسفند ماه قبل از تورم جوانه‌ها انجام شود.
مصرف کودهای جامد بعد از برداشت مرکبات چگونه باشد؟
- کودهای جامد را روی سطح خاک و زیر سایه‌انداز درخت بریزید. سپس به صورت سطحی با استفاده از تیلر با خاک مخلوط شود. هر چه کود در سطح خاک اطراف درخت و در محل آبراه بیشتر پخش شود بهتر است. کودها را در یک نقطه نریزید چون ریشه در کل اطراف درخت گسترده شده است.
آیا مرکبات باید هرس شوند؟
- بله پس از برداشت بسته به رقم باید هرس انجام شود تا رشد جوانه گل سال آینده دچار مشکل نشود.