آنچه در این مقاله می‌خوانید!
اصل مطلب !
عدم تامین آب کافی برای مرکبات، باعث ریزش میوه، کاهش عملکرد و کیفیت می‌شود و مصرف کودها نیز کم‌اثر خواهد بود. همانطور که می دانید درختان مرکبات همیشه‌سبز اند و در تمام طول سال نیاز به آبیاری اصولی دارند (بجز دوره خواب) و فراهمی آب کافی و با کیفیت مناسب برای مرکبات چه از طریق بارندگی تامین شود چه از طریق آبیاری نقش مهمی در عملکرد و کیفیت مرکبات دارد.
اگر قبل از احداث باغ مرکبات برای سیستم و روش آبیاری راهکار مناسبی داشته باشید، قطعا شاهد عملکردهای بالای مرکبات خواهید بود. باغات مرکبات شمال کشور به دلیل بارندگی کافی در طول فصل رشد نیاز آبی کمتری دارند اما در جنوب کشور به دلیل کمبود منابع آبی و گرمای شدید باید تدابیری برای تامین نیاز آبی مرکبات داشته باشید.
ما در تیم آموزشی دایان به خوبی با باغات مرکبات شمال و جنوب کشور آشنایی داریم و در جریان مشکلات و موانع آبیاری باغات مرکبات هستیم، از این رو در این مقاله، مشکلات و سوالات مربوط به آبیاری مرکبات را برای شما باغداران بزرگوار مورد بررسی قرار داده‌ایم. این مطلب بر اساس تجربیات باغداران بزرگ و با تجربه مرکبات و همچنین بر اساس مقالات روز دنیا در زمینه آبیاری مرکبات نگارش شده است.
ما در این مطلب تجربیات کشاورزان با تجربه و دانش را برای شما جمع‌آوری کرده‌ایم.
آبیاری مرکبات در زمان گلدهی و گرده افشانی
کاهش رطوبت خاک در زمان گلدهی و گرده افشانی مرکبات منجر به عدم تلقیح، سقط جنین و ریزش غیرطبیعی گل‌ها خواهد شد. در زمان گلدهی و گرده افشانی مرکبات میزان رطوبت خاک بسیار حائز اهمیت است. اما آبیاری غرقابی و سنگین به خصوص در خاک‌های رسی و در زمان گرده افشانی باعث ریزش گل‌ها شده است. اگر در باغ شما آبیاری مرکبات در تمام طول سال به صورت مطلوب و کافی انجام شده باشد و رطوبت خاک در زمان گلدهی و گرده افشانی کافی باشد، بهتر است آبیاری مرکبات انجام نشود. ولی اگر سیستم آبیاری قطره‌ای است می‌توان آبیاری را با حجم کم انجام داد.
بارش باران در زمان گرده افشانی مرکبات باعث خیس شدن سطح کلاله مادگی، کاهش درصد یا عدم تلقیح، اختلال در فروت ست و تشکیل میوه می‌شود. در برخی گونه‌های مرکبات که گرده افشانی با زنبورعسل صورت می‌گیرد، باران می‌تواند باعث عدم فعالیت زنبورهای عسل و عدم گرده افشانی شود (مرکبات خود گرده افشان و خود تلقیح هستند اما برخی ارقام برای گرده افشانی مطلوب نیاز به زنبور عسل دارند).
آبیاری مرکبات بعد از تشکیل میوه
اولین علائم عدم آب کافی برای مرکبات به ویژه در زمان رشد سریع میوه، پیچ خوردگی برگ ها به سمت بالا، ضخیم شدن برگ ها، ریزش برگ ها و میوه ها و کاهش سایز میوه و در نهایت عملکرد است. تامین آب کافی برای مرکبات در زمان فروت ست ( تشکیل اولیه میوه ) و تقسیم سلولی بسیار مهم است و اگر بخوبی تامین شود باعث افزایش فروت ست و سایز میوه ها خواهد شد.
آبیاری کافی و مناسب بر رشد و درشتی میوه در مرکبات تأثیر زیادی دارد. رطوبت ایده‌آل خاک در باغات مرکبات به این معنی است که در تمام دوره رشد میوه رطوبت کافی تامین شود و درخت دچار تنش نشود. بنابراین نیاز است که در این مرحله ضرورتا آبیاری انجام شود و اگر در شمال کشور بارندگی به میزان کافی بود و رطوبت خاک تامین شد، نیازی به آبیاری نیست. رطوبت مطلوب خاک در این مرحله مهم از رشد مرکبات، ظرفیت‌سازی کافی برای رشد مطلوب پالپ میوه را فراهم کرده و مشکلات ریز بودن، عدم رنگ‌گیری و یا ریزش میوه (برای مطالعه مطلب ریزش میوه درختان کلیک کنید) در آخر فصل را کاهش میدهد. در این مرحله محلول‌پاشی کودهای حاوی عناصر کلسیم ، روی و ریزمغذی در چند مرحله بسیار مهم و موثر است.
نکته ۱: با توجه به کم بودن رطوبت و افزایش دما و سطح تبخیر بسیار بالا در جنوب کشور، لزوما آبیاری مرکبات طی فصل رشد میوه باید هر روزه انجام گیرد تا رطوبت کافی در خاک تامین شود.
نکته ۲: از آبیاری بیش از حد مرکبات در این مرحله خودداری کنید، در غیر اینصورت شاهد آبکی شدن و بی‌مزه شدن میوه ها خواهید بود. رطوبت بسیار پایین خاک نیز باعث ضخیم شدن پوست میوه و ریزش میوه ها می‌شود.
آبیاری قبل از برداشت مرکبات
کاهش بیش از حد رطوبت خاک حتی تا قبل از برداشت مرکبات، منجر به کاهش کیفیت میوه ها می‌شود. به دلیل نیاز آبی بالا مرکبات تامین رطوبت کافی خاک باید در تمام طول دوره رشدی میوه و تا برداشت ادامه داشته باشد. اما بسته به مناطق کشت (شمال یا جنوب) فواصل آبیاری متفاوت است.
آبیاری بعد از برداشت مرکبات
در مناطق شمالی کشور اگر پس از برداشت مرکبات رطوبت خاک به میزان کافی بوده و نیازی به آبیاری طی فصل خواب نیست. در مناطق جنوبی نیز فقط یک نوبت آبیاری پس از برداشت آبیاری انجام شده و پس از آن آبیاری قطع می شود تا درخت به خواب رود. رطوبت بیش از حد خاک نزدیک به زمان خواب درخت منجر به تحریک رشد رویشی شده و شاخه و برگ های جدید تولید می‌شود که باعث تاخیر در خواب درخت شده و درخت برای تولید سال آینده ضعیف بوده و بار مطلوبی نخواهد داشت. بطور کلی به دلیل برداشت مرکبات در فصل پاییز، برای کاهش آبیاری پس از برداشت (بسته به گونه و رقم) فقط یک ماه یا کمتر میزان آبیاری کم می‌شود و به دلیل انگیزش جوانه‌های سال آینده باید مجددا رطوبت کافی در خاک وجود داشته باشد.
نکته مهم: به دلیل تشکیل جوانه گل مرکبات از اواسط تا اواخر زمستان نیاز است که در این زمان رطوبت خاک به میزان کافی باشد در غیراینطورت شاهد کاهش جوانه گل در مرکبات خواهید بود.
فواصل آبیاری مرکبات
فواصل آبیاری مرکبات به عوامل مختلفی مانند گونه، سن باغ، بافت خاک، سایز درخت، میزان بارندگی و شرایط آب و هوایی در منطقه بستگی دارد. در میان مرکبات نیاز آب درختان لیمو و گریپ فروت از سایر مرکبات بیش‌تر است و معمولا ارقام نارنگی نیاز آبی کمتری نسبت به سایر مرکبات دارند.
از آنجایی که مرکبات اهمیت بسیاری در کشور ما دارند، مهمترین عامل برای کیفیت مناسب میوه (بافت مناسب و درشتی میوه) و عملکرد بالا آب است و باید به خوبی تامین شود. بطور کلی در طی روزهای بسیار گرم تابستان باید حداقل تا عمق حدود یک متری، خاک مرطوب باشد تا به مرکبات تنش وارد نشود. در ماه‌های تیر و مرداد نیاز آبی مرکبات شدیدا افزایش یافته و هوا نیز نسبت به بهار گرم‌تر است، دوره‌های آبیاری در صورت امکان و بر اساس نوع خاک کوتاه‌تر شود. نمی‌توان عدد دقیقی تعیین کرد ولی فاصله ۵ تا ۷ روز برای مرکبات شمال کشور مناسب است. البته بسته به رقم، سن درخت، نوع خاک و شرایط آب و هوایی منطقه میزان آبیاری قطعا متفاوت است و هر چه درخت جوان‌تر فواصل آبیاری کمتر خواهد بود. در مناطق شمالی کشور که رطوبت منطقه بسیار زیاد است و بارندگی نیز به میزان نیاز مرکبات در منطقه بوده، شاید در طول فصل رشد نیازی به آبیاری نباشد. پس با توجه به منطقه شمال یا جنوب کشور فواصل آبیاری بسیار متفاوت خواهد بود. در جنوب کشور به دلیل دمای بسیار بالا و تبخیر بسیار زیاد از سطح خاک، آبیاری مرکبات تقریبا هر روزه انجام می‌شود.
نکته مهم: از ماندابی آب در ناحیه طوقه و ریشه مرکبات جلوگیری کنید زیرا باعث گسترش بیماری‌های قارچی خواهد شد.
انواع روش‌های آبیاری مرکبات
در آبیاری باغات مرکبات در کشور ما سیستم‌های غرقابی و قطره‌ای استفاده می‌شود. البته در مناطق شمالی کشور که میزان بارندگی در تمام سال کافی است و نیاز به آبیاری نیست، روش آبیاری خاصی اجرا نمی شود. در مناطق جنوبی کشور برای افزایش راندمان مصرف آب، سیستم آبیاری به صورت قطره ای است.
از مزایای سیستم قطره‌ای این است که می‌توان بر روی میزان آب مصرفی کنترل داشت و مدت زمان و حجم آب را کنترل کرد. در سیستم قطره‌ای حجم آب در هر بار آبیاری کمتر از سیستم غرقابی است، بنابراین باید دفعات آبیاری و مدت زمان آبیاری افزایش یابد تا آب کافی به درخت برسد. متسفانه سیستم غرقابی به دلیل هدر رفت آب، ماندابی آب در اطراف طوقه و ریشه و افزایش بیماری‌ها توصیه نمی‌شود. زیرا مرکبات نیز به ماندابی آب در اطراف طوقه و ریشه بسیار حساس هستند. روش آبیاری غرقابی ممکن است آبیاری به روش‌های مختلفی از جمله کرتی و جوی و پشته‌ای نیز انجام شود.
مراحل کلیدی آبیاری مرکبات
۱. تشکیل جوانه
تشکیل جوانه گل در مرکبات از اواسط تا اواخر زمستان است و اگر آبیاری در این مرحله به خوبی انجام نشود یا بارندگی کافی برای رفع نیاز درخت در منطقه نباشد، این مرحله مهم تحت تاثیر قرار گرفته و کوددهی مناسب نیز نمی‌تواند رشد و تشکیل جوانه را به حالت ایده‌آل برساند و جوانه‌ها ریزش می‌کنند. در مناطق جنوبی کشور یک دوره خشکی برای تحریک به گلدهی درختان لیمو اعمال می‌شود.
۲. گلدهی و فروت ست
این مرحله نقش مهمی در تشکیل میوه دارد و به آبیاری بیش از حد حساس بوده ولی تنش خشکی هم در این دوره باعث عدم گرده افشانی و تلقیح مطلوب و همچنین کاهش فروت ست می‌شود. در صورت کافی بودن رطوبت خاک در این دوره نیازی به آبیاری نیست ولی معمولا در مناطق جنوبی کشور اگر خاک بیش از حد خشک باشد باید آبیاری مناسبی انجام شود اما توجه داشته باشید که بیش از حد و در حد ماندابی نباشد.
۳. آغاز رشد میوه
تقسیم سلولی میوه مرکبات پس از تشکیل میوه ( فروت ست ) آغاز شده و به دلیل نقش مهم این مرحله در بزرگ شده میوه اگر رطوبت خاک کم شود میوه ها قطعا کوچک شده و شاهد ریزش میوه ها و کاهش عملکرد خواهید بود.
۴. مراحل رشد میوه
حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد میوه مرکبات را آب تشکیل میدهد. لذا فراهمی آب در محدوده ریشه برای رشد میوه بسیار ضروری است. آبیاری باعث افزایش رشد و کیفیت میوه و سفتی بافت میوه می‌شود. باغداران باید سطح رطوبت خاک را حفظ کنند تا کیفیت میوه ( رنگ و قند میوه ) به حداکثر برسد، اطمینان داشته باشند که رطوبت کافی به ریشه‌ها برسد و تنش خشکی به درخت وارد نشود.
۵. رسیدگی میوه
این آبیاری باید حتما انجام شود و تا یک هفته قبل از برداشت نیز ادامه دارد. در صورت کم توجهی به آبیاری در این مرحله، یکی از مشکلات ترک خوردن میوه مرکبات است. (برای اطلاعات بیش تر در مورد ترک خوردگی مرکبات کلیک کنید)
نتیجه گیری
برای ماندگاری مطلب می‌توانید این بخش را برای خود یادداشت کنید.
- از آبیاری در زمان گرده افشانی و گلدهی خودداری کنید. فقط در صورتی که آبیاری قطره‌ای دارید و در زمان گلدهی خاک خشک بود می‌توانید آبیاری با حجم کم آب انجام دهید.
- بارندگی در زمان گرده افشانی باعث شسته شدن گرده، عدم فعالیت زنبور عسل، عدم گرده افشانی و ریزش گل‌ها می‌شود.
- آبیاری مرکبات، به مقدار کافی پس از فروت ست باعث رشد کافی گوشت و بافت مناسب میوه و افزایش سایز می‌شود.
- مهمترین عامل برای افزایش تعداد میوه و درشت شدن میوه آب است و باید به خوبی تامین شود.
- اگر سیستم آبیاری غرقابی را به قطره‌ای تغییر می‌دهید حتما باید فواصل آبیاری کمتر شده تا نیاز آبی مرکبات تامین شود.
- مراحل تشکیل جوانه گل، گلدهی و فروت ست، تقسیم سلولی و رشد سریع میوه، افزایش قند و کیفیت میوه و قبل از برداشت مراحل کلیدی در آبیاری مرکبات هستند.
- مرکبات هم به کمبود آب و هم شرایط ماندابی در باغ حساسیت بسیاری دارند.
اگر قرار باشد یک اتومبیل حرکت کند، باید استارت درست باشد تا موتور را تحریک کند. باید بنزین داشته باشد تا موتور را روشن کند. باید رادیاتور آب داشته باشد تا با حرکت فن‌ها موتور را خنک کند. لاستیک‌ها باد داشته باشند تا با سرعت مناسب حرکت کنند. حتی برف‌پاک‌کن درست باشد تا در زمان باران جلو دید راننده گرفته نشود. هر کدام از این موارد و بسیاری از موارد دیگر اگر درست کار نکند، حرکت اتومبیل مختل خواهد شد. بنابراین باید عوامل بسیاری کنار هم به درستی قرار بگیرند تا نتیجه مطلوبی حاصل شود.
در کشاورزی نیز همین است. باید عوامل مختلفی مدیریت آبیاری، مدیریت آفات و بیماری‌ها، مدیریت صحیح تغذیه و … به درستی در کنار هم رعایت شوند تا عملکرد مطلوب و قابل تحسینی حاصل شود. در طول این مسیر کارشناسان دلسوز دایان در واحد علمی و آموزشی همراه و خدمت‌گزار شما هستند.
این مطلب توسط تیم تحقیقاتی دایان تألیف شده است.استفاده از مطالب برای نشر علم و آگاهی با ذکر منبع و درج لینک مانعی ندارد.
سوالات متداول کشاورزان در ارتباط با آبیاری مرکبات
آب استارت مرکبات چه زمانی انجام شود؟
- اولین آبیاری مرکبات از اواسط زمستان و بسته به منطقه آغاز می شود. اگر بارندگی در حدی باشد که خاک رطوبت کافی را تا عمق ۴۰ سانتیمتری داشته باشد، نیازی به آبیاری در این زمان نیست.
فواصل آبیاری مرکبات در بهار و تابستان چقدر باشد؟
- به شدت وابسته به شرایط آب و هوایی و منطقه و نوع خاک است. در بسیاری از منطق شمال کشور آبیاری حتی ممکن است هر ۲۰ روز انجام شود اما به طور میانگین معمولا بین ۵ تا ۷ روز می‌باشد. در جنوب کشور هر روزه آبیاری انجام می شود.
بعد از برداشت میوه باید آبیاری مرکبات انجام شود؟
- بله. اما فقط یک نوبت و پس از آن درخت باید برای یک دوره کوتاه وارد خواب شود و پس از اتمام خواب و در صورت خشک بودن خاک باید مجددا آبیاری آغاز شود.
آیا همه مرکبات را به یک میزان آبیاری کنیم؟
- خیر. نیاز آبی گونه‌های مرکبات متفاوت است. بیش‌ترین نیاز آبی در لیمو و گریپ فروت است و کم‌ترین در برخی ارقام نارنگی.
در زمان گلدهی و گرده افشانی آبیاری مرکبات را انجام دهیم؟
- اگر خاک بسیار خشک باشد و آبیاری کافی در طول سال انجام نشده است، باید رطوبت خاک تامین شود ولی رطوبت بیش از حد نباشد.