۱. تفاوت کشاورزی مدرن و سنتی
بسیاری از کشاورزان، کشاورزی مدرن را صرفا استفاده از تراکتورهای بزرگ و ادوات مدرن می‌دانند و کشاورز سنتی را کشاورزی که از اسب و گاو برای خاکورزی استفاده میکند. در صورتی که این تفکر درست نیست.
ماشین آلات ابزارهای کشاورزی مدرن هستند و استفاده از آن‌ها لزوما مدرن بودن نیست. ماشین آلات صرفا ابزار هستند. در تعریف ابزار میتوان اینگونه بیان کرد که ابزار یک وسیله برای رسیدن به هدف است.
کشاورزی مدرن تفکر و فرهنگ استفاده درست از نهاده‌ها برای افزایش بهره‌وری و راندمان تولید است حال می‌خواهد از خاکورزی با گاو استفاده شود یا از تراکتور ۲۲۰ اسب بخار.
کشاورزی مدرن یا سنتی یک متغیر است و یک کشاورز میتواند در هر سال مدرن یا سنتی عمل کند. کشاورزان با یک بررسی ساده می‌توانند تشخیص دهند که در سال قبل مدرن عمل کرده اند یا سنتی.
یکی از شاخص‌های بررسی کشاورزی مدرن یا سنتی بررسی بهره‌وری می‌باشد، اگر کشاورز کاهش هزینه یا حفظ تامین نیاز گیاه در برابر تغییرات اقلیم و عملکرد بیشتر از متوسط عملکرد منطقه را تجربه کند میتوان گفت که کشاورز در سال قبل مدرن عمل کرده و جزو کشاورزان مدرن محسوب می‌شود.
مثال: تفاوت سنتی یا مدرن در اتومبیل، استفاده درست از ابزار و سوخت برای افزایش راندمان می‌باشد. با کمترین هزینه به بالاترین سطح ایمنی رسیدن و کمترین آلایندگی که نشانه‌ای از افزایش بهره‌وری می‌باشد. سنت یعنی پیکان و پراید، مدرن یعنی بنز و بی ام و. البته منظور از این اسامی صرفا تفکری است که منجر به تولید این ماشین‌ها می‌شود.
دایان با تفکر استفاده درست از نهاده‌ها شما را دعوت به تجربه کشاورزی مدرن میکند.
۲. برنامه غذایی (برنامه کودی) چیست؟
برنامه غذایی ( برنامه کودی ) لیستی از کارهایی است که برای تغذیه باغ و یا زراعت باید انجام شود. این برنامه غذایی را هر کشاورزی دارد. ولی یک کشاورز صرفا کودهایی که بسیار رایج هستند و از قدیم هم استفاده می‌شدند را استفاده میکند و یک کشاورز برنامه بسیار منظم‌تر و علمی‌تری دارد.
به عنوان مثال همین برنامه غذایی را می‌توانید برای انسان‌ها در نظر بگیرید. به طوری که همه ما صبحانه و ناهار و شام در نظر داریم. ولی اکثر مردم به مواد مورد نیاز بدن خود و میزان کالری که دریافت می‌کنند و اینکه داخل این غذاها دقیقا چه موادی وجود دارد توجه نمی‌کنند و اطلاعی ندارند. در صورتی که برخی مردم با استفاده از یک برنامه غذایی دقیق تمام نیازهای بدن خود را رفع می‌کنند تا از هر نظر سالم و سرحال باشند.
حال شرکت دایان همین برنامه غذایی را برای باغ و مزرعه شما بر اساس نوع گیاه، نوع و خصوصیات خاک، شرایط اقلیمی و آب و هوای منطقه، میزان و کیفیت آب آبیاری، امکانات کشاورز، سطح درآمدی و توان هزینه‌‌کرد کشاورز و سایر شرایط آماده میکند. در این برنامه غذایی کودهایی که شما به عنوان کشاورز نیاز است داخل مزرعه یا باغ استفاده کنید، زمان مصرف و شیوه درست آن‌ها به صورت مرحله به مرحله توضیح داده شده است.
برنامه غذایی عملکرد را تضمین نمی‌کند بلکه تامین نیاز گیاه را با توجه به پتانسیل آن سال با کمترین هزینه تضمین میکند. عملکرد در کشاورزی بسته به شرایط مختلفی از جمله آب و هوا، مدیریت کاشت، مدیریت تغذیه و مدیریت آفات و بیماری‌ها تعیین می‌شود. یعنی اگر این شرایط مساعد باشد و مدیریت شود، برنامه غذایی باعث افزایش عملکرد به همان نسبت می‌شود.
مثال: یک برنامه تغذیه ای که برای صبحانه و ناهار و شام و میان‌وعده یک نفر نوشته می‌شود را نمیتوان تضمین کرد که باعث چاق شدن یک انسان لاغر می‌شود. بلکه زمانی باعث چاق شدن خواهد شد که اولا درست اجرا شود و دوما فرد دچار بیماری خاصی نباشد.
در کشاورزی نیز با واقعیت‌ها رو به رو هستیم. ولی مطمئنا میتوان تضمین کرد که شرایط نسبت به زمانی که بدون برنامه‌ریزی پیش روید بسیار بهتر خواهد شد.
۳. آیا کود (تغذیه گیاهی) برای گیاهان نیاز است؟
هیچ موجود زنده ای بدون غذا نمی‌تواند رشد داشته باشد. گیاه نیز یک موجود زنده است و نیاز به غذا دارد. در جامعه گیاهی کود یعنی غذا. البته توجه داشته باشید که خود خاک نیز مواد غذایی برای رشد گیاهان را تامین میکند.
درختان جنگل و مراتع را در نظر بگیرید که کسی به آن‌ها کود نمی‌دهد ولی رشد می‌کنند. اما در یک مزرعه یا باغ ما نیاز به عملکرد بالا داشته و از گیاهان توقع بالایی داریم. بنابراین لازم است نیاز غذایی آن‌ها را با استفاده از کود تامین کنیم تا یکی از مهمترین شرایط برای دستیابی به عملکرد بالا که همان تغذیه است را فراهم سازیم.
از طرفی در کشاورزی از حداکثر فضا ( تراکم کشت ) برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. بنابراین تامین نیاز در این فضای محدود بسیار حائز اهمیت است، چرا که طبیعت فرصت تامین غذای مورد نیاز در تراکم بالا را برای گیاه ندارد.
۴. تقسیم بندی و اهمیت کودها از جنبه اثرگذاری
در مقاله “ راهنمای خرید کود کشاورزی ( شناخت کودها ) ” انواع کودها از نظر نوع و ماهیت تولید بررسی کرده ایم. اما در این قسمت انواع کودها از نظر اثرگذاری به سه دسته تأمین‌کننده، مکمل و بهساز خاک تفکیک شده و توضیح داده خواهند شد. یک برنامه غذایی درست و صحیح از جنبه‌های علمی دارای هر سه بخش عنوان شده است و وزن هر قسمت با توجه به جنبه اثرگذاری را در ذیل بررسی میکنیم.
۱. کودهای تأمین‌کننده
به کودهایی که مستقیما عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان که همان عناصر اصلی یا ماکرو هستند را تأمین می‌کنند، کود تأمین‌کننده میگوییم. کودهایی که تامین عناصر غذایی اصلی یا ماکرو شامل نیتروژن ، فسفر و پتاسیم را انجام می‌دهند جزء این دسته قرار می‌گیرند. اهمیت این کودها به عنوان ماده مستقیم غذایی برای گیاه بسیار بالاست.
این کودها میتواند از دسته‌ی کودهای حاوی باکتری ( کودهای زیستی ) که تامین عناصر نیتروژن ، فسفر ، پتاسیم را بر عهده دارند و یا کودهای با منشاء قارچی میکوریزاها که عنصر فسفر را برای گیاه با افزایش سطح دسترسی تامین می‌کنند و یا دسته کودهای شیمیایی که تامین عناصر نیتروژن ، فسفر و پتاسیم را بر عهده دارند، باشد.
سهم اثرگذاری و ارزش کودهای تأمین‌کننده در یک برنامه غذایی درست و علمی: ۶۰ تا ۷۰ درصد
۲. کودهای مکمل
به کودهایی میگوییم که حاوی عناصر و یا ترکیباتی هستند که به صورت مکمل ( تکمیل‌کننده کودهای تأمین‌کننده ) مورد استفاده قرار می‌گیرند. عناصر کم مصرف مانند روی، منگنز، آهن، گوگرد، منیزیم، مس، مولیبدات و … از جمله این عناصر هستند و یا ترکیباتی از پروفایل هایی از آمینو اسیدها و یا ویتامین‌ها جزء دسته مکمل‌ها قرار می‌گیرند.
قابل ذکر است که تعدادی از کودهای مکمل ضروری هستند (این بدان معنی است که عدم استفاده از این کودها مشکلاتی را برای تولید فراهم میکند) و تعدادی از آن‌ها کودهای مکملی هستند که استفاده از آن‌ها شرایط بهتری را برای رشد گیاه و عملکرد آن فراهم میکند ولی عدم استفاده آن‌ها خللی در تولید ندارد.
از نقش های مهم کودهای مکمل میتوان به مدیریت تنش‌های زنده (آفات و بیماری‌ها، علف‌های هرز) و غیر زنده ( تغییرات اقلیمی ) اشاره کرد.
سهم اثرگذاری کودهای مکمل در یک برنامه غذایی موثر و علمی : ۱۰ تا ۲۰ درصد
۳. کودهای بهساز خاک
کودهایی که باعث احیاء و اصلاح ساختمان خاک می‌شوند، بهساز خاک میگوییم. کودهای بهساز خاک، شرایط خاک را برای رشد بهتر ریشه و جذب بهتر عناصر غذایی و همچنین افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌ها فراهم می‌کنند. از انواع این کودها میتوان به کودهای دامی ( گاوی، گوسفندی، مرغی، اسب، کمپوست ) و همچنین کودهای اسید هیومیک اشاره کرد. نکته مهم اینجاست که این کودها شرایط را برای فعالیت بهتر گیاه فراهم می‌کنند. این ترکیبات در رسته تأمین نیستند و باید به حد مجاز خودشان در یک برنامه غذایی درست استفاده شوند تا اثرات درست خود را نمایان کنند. اما استفاده بیش از اندازه و نادرست از این کودها مشکلات زیادی را برای کشاورزان ایجاد میکند که در مواقعی غیر قابل جبران هست. البته قابل ذکر است ترکیبات دیگری نیز از عناصر شیمایی هستند که در این قسمت نیز قرار می‌گیرند مانند گوگرد و کلسیم (گچ) که در شرایطی باعث بهبود شرایط خاک می‌شوند.
سهم اثرگذاری کودهای بهساز خاک در یک برنامه غذایی علمی: ۵ تا ۱۰ درصد
دقت داشته باشید که کودهای بهساز خاک و مکمل نمی‌توانند به تنهایی نیاز غذایی گیاه را به طور کامل تأمین کنند. بهترین برنامه غذایی یا برنامه کودی برنامه‌ای است که هر سه نوع این کودها را به نسبت نیاز شامل شود. درصدهای تعیین‌شده به عنوان سهم اثرگذاری، میتواند در شرایط خاص تا حدودی تغییرات داشته باشد.
۵. کود یا برنامه غذایی کدامیک مهمتر است؟
قطعا برنامه غذایی اهمیت بیشتری دارد و صرفا یک کود خوب ملاکی برای اثرگذاری مناسب آن نیست. در واقع کود ابزاری برای یک برنامه غذایی خوب است.
یک کود با کیفیت در صورتی که در زمان مناسب و به مقدار مناسب استفاده نشود میتواند بی‌تاثیر باشد. یک قرص برای بیمار زمانی موثر است که مقدار مصرف و زمان مصرف آن مشخص باشد. نیاز آبی انسان زمانی تامین می‌شود که ۸ لیوان در طول روز مصرف شود نه اینکه صبح ۸ لیوان آب بخوریم و توقع داشته باشیم که تا شب تشنه نخواهیم شد!
با توجه به این مثال‌ها کاملا مشخص است که کود خوب زمانی موثر خواهد بود که در زمان مناسب، مقدار مناسب و نحوه مصرف درست استفاده شود. همه این‌ها در یک برنامه غذایی قابل کنترل است.
بسیاری از کشاورزان صرفا با استفاده از یک کود ( با تفکر کامل بودن آن کود ) احساس می‌کنند که نیاز گیاه را تامین کرده اند. ولی این تصور درستی نیست. با توجه به مثال‌هایی که زده شد، عناصر غذایی مختلف باید در زمان‌ها مختلف و بر اساس نیاز گیاه مصرف شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد.
۶. یک برنامه غذایی درست و مناسب چیست و بر اساس چه فاکتورهایی نگارش می شود؟
با یک جستجوی ساده در اینترنت متوجه خواهید شد که تعداد زیادی برنامه غذایی وجود دارد. ولی آیا این برنامه‌های غذایی مناسب و موثر هستند؟ آیا بر اساس فاکتورهای استاندارد نگارش برنامه غذایی، نوشته شده است؟ آیا میتوان به هر برنامه غذایی اعتماد کرد؟ اگر کسی که برنامه غذایی برای گیاهان می‌نویسد آگاهی لازم از شناخت کودها و نیازهای گیاه و همچنین اقلیم نداشته باشد، با جانمایی اشتباه تولید را به خطر می‌اندازد. به طور مثال جانمایی بهساز خاک به جای تأمین‌کننده، جانمایی مکمل به جای تأمین‌کننده، جانمایی مکمل به جای بهساز خاک و … میتواند مشکلات و یا کمبودهایی را ایجاد کند که کشاورز به هدف مورد نظر نرسد.
هدف اصلی یک برنامه غذایی در ابتدا ممانعت از کاهش عملکرد است و سپس با استفاده از نهاده‌ها، ایجاد پتانسیل کافی برای افزایش عملکرد امکان‌پذیر است.
۷. فاکتورهای استاندارد نگارش برنامه غذایی
۱. شیوه کشت (دیم یا آبی)
شیوه کشت نشان‌دهنده پتانسیل تولید است. در کشت‌های آبی پتانسل تولید بالاتر از کشت‌های وابسته به بارندگی می‌باشد. از این رو نوع برنامه غذایی تغییر میکند. در کشت‌های دیم سطح استفاده از کودهای میکروبی برای تأمین و ترکیبات آمینواسید برای مکمل بالاتر از کودهای شیمیایی می‌باشد. چرا که ارزان‌تر بودن ملاک کار می‌باشد. در صورتی که در کشت‌های آبی سطح تأمین شیمیایی و میکروبی میتواند برابر و یا در نقاطی شیمیایی افزایش بیشتری داشته باشد. چرا که به سطح پتانسیل بالاتری دست پیدا خواهیم کرد.
۲. تغذیه بر اساس مراحل فیزیولوژیک رشدی گیاه و نیازهای مهم گیاه در هر مرحله
در یک برنامه غذایی مناسب، کودهایی که استفاده می‌شود باید بر اساس نیازهای مهم هر گیاه در هر مرحله از مراحل رشدی باشد. به طور مثال اینکه یک گیاه همیشه رشد داشته باشد اصلا مناسب نیست. در صورتی که بسیاری از کشاورزان فقط به رشد رویشی گیاه اهمیت می‌دهند و به تغذیه با هدف تولید بذر یا میوه توجه زیادی نمی‌کنند. یک برنامه غذایی مناسب باید به گونه‌ای نگارش شود که به طور مثال برای یک باغ سیب در مراحل اولیه برای تقویت جوانه‌ها و تولید گل و میوه، در مراحل بعد برای رشد میوه و در مراحل انتهایی برای رنگ‌گیری میوه کودهایی به عنوان تغذیه در نظر گرفته شود. این مراحل در گیاهان مختلف با هم متفاوت است و نگارش کننده برنامه غذایی باید به مراحل فیزیولوژیک آن گیاه تسلط کامل داشته باشد.
۳. مصرف درصد مناسبی از انواع کودهای تأمین‌کننده، مکمل و بهساز خاک
در ارتباط با تقسیم‌بندی کودها از جنبه اثرگذاری در بالا توضیح داده شد. در یک برنامه غذایی کامل باید درصد مناسبی از انواع کودهای تأمین‌کننده، مکمل و بهساز خاک وجود داشته باشد. چراکه هر کدام از این کودها در جایگاه خود موثر و مناسب است ولی مصرف بیش از حد هر کدام از این کودها مشکلات و یا کمبودهایی را ایجاد خواهد کرد.
۴. تنش‌های مختلف با توجه به اقلیم منطقه
در مناطق مختلف، شرایط آب و هوایی مختلفی داریم. در یک منطقه سرمازدگی در زمستان داریم در صورتی که در یک منطقه سرمازدگی وجود ندارد. بنابراین برنامه غذایی برای این دو منطقه متفاوت خواهد بود. یک برنامه غذایی زمانی نتیجه مطلوب خواهد داشت که به خوبی بتوانیم با تنش‌های مختلف منطقه مقابله کنیم. هر چه مقابله با تنش موفق‌تر باشد عملکرد نهایی و راندمان تولید بیشتر خواهد بود.
۵. شرایط آبیاری و کیفیت و میزان آب
آب مهمترین فاکتور عملکردی در گیاهان است و در عملکرد نهایی بسیار تعیین‌کننده هست. در صورتی که شرایط آبیاری مناسب نباشد قطعا عناصر غذایی نیز به خوبی جذب نخواهند شد و مصرف مازاد کودهای شیمیایی حتی نتایج عکس نیز خواهد داشت. بنابراین نیاز است برنامه غذایی با توجه به شرایط آبیاری و کیفیت و میزان آب موجود نگارش شود.
۶. کیفیت و نوع خاک باغ یا مزرعه
خاک بستر رشد گیاهان است و یکی از مهمترین ملاک‌های عملکرد در کشاورزی است. اگر خاک کیفیت کمی داشته باشد قطعا پتانسیل آن مزرعه محدود شده و باید برنامه غذایی در جهت بهبود شرایط خاک در نظر گرفته شود. به طوری که کودهای تأمین‌کننده مناسب با همان خاک در نظر گرفته شود. در این برنامه‌های غذایی کودهای بهساز خاک اهمیت بیشتری خواهد داشت.
۸- عملکرد چیست؟
عملکرد به معنی نتیجۀ کار است و در کشاورزی، میزان خروجی اقتصادی از مزرعه یا باغ را عملکرد محصول میگوییم. عملکرد محصولات کشاورزی انواع مختلفی دارد ولی برخی افراد این تفاوت‌ها را در نظر نمیگیرند. در ادامه انواع عملکرد محصولات به تفکیک توضیح داده خواهد شد. شناخت این تعاریف به شما در مقایسه عملکرد خود با دیگران و مقایسه عملکرد امسال با سال قبل در مزرعه خودتان کمک زیادی میکند.
عملکرد تئوریک
بیشترین عملکرد یک گیاه در شرایط استاندارد (شرایط بدون محدودیت رشد) که به صورت محاسباتی بر اساس توان فتوسنتز، جذب و تنفس یک گیاه محاسبه می‌شود. این عملکرد محاسباتی می‌باشد. عملکرد تئوریک به ما کمک میکند تا توانایی گیاه برای دستیابی به عملکرد بالا را بسنجیم.
به طور مثال میزان عملکرد تئوریک در گندم ۷۰ تا ۷۵ تن در هکتار است.
رکورد عملکرد
به بیشترین میزان برداشت یک محصول در واحد سطح گفته می‌شود. این عملکرد اجرایی می‌باشد و قابل دسترس است. این عملکرد در مزارع در بعضی از سال‌های تولید به دلیل حضور شرایط استاندارد مدیریتی و اقلیمی قابل دسترس است. این رکورد وابستگی زیادی به اقلیم و منطقه دارد. به طور مثال رکورد برداشت گندم در ایران ۱۴.۵ تن در هکتار (سال ۱۳۹۹) است. بالاترین رکورد گندم دنیا متعلق به نیوزیلند به میزان ۱۷.۴ تن در هکتار (سال ۲۰۲۰) است.
متوسط عملکرد (میانگین عملکرد)
به مجموع تناژ برداشت مزارع یک کشاورز نسبت به مساحت کشت شده را می‌گویند. کشاورزان عزیز باید این نکته مهم را بدانند که متوسط برداشت و رکورد برداشت در هر منطقه در هر سال به صورت جداگانه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. پس میتوان گفت این عملکرد متغیرهای زیادی دارد. از جمله مدیریت تغذیه، کاشت، آبیاری، آفات و بیماری‌ها و از همه مهمتر اقلیم که نقش بسیار مهمی دارد. ملاک مدیریت درست مزرعه، باید برای افزایش متوسط عملکرد در منطقه انجام گیرد.
کشاورز پیشرو و نمونه به کشاورزی گفته می‌شود، که بتواند متوسط عملکرد مزارع خود را به رکورد در سال در منطقه نزدیک کند. صرف افزایش رکورد در یک قطعه موجب نمونه شدن و یا پیشرو بودن کشاورز نیست.
بسیاری از کشاورزان رکورد عملکرد خود را شاخصی برای ارزیابی می‌دانند اما باید گفت آن چیز که مورد اهمیت است متوسط برداشت عملکرد یک کشاورز بوده که باید مورد ارزیابی فنی و علمی قرار گیرد.
۹. افزایش عملکرد یا افزایش راندمان تولید؟
باید توجه کرد که در اندازه‌گیری عملکرد صرفا خروجی نهایی محاسبه می‌شود و ملاک برتر بودن نیست ولی راندمان تولید تعریف پربارتری دارد. راندمان تولید به معنی خروجی نسبت به ورودی است. یعنی هر چه ما با نهاده به مقدار درست (با توجه به پتانسیل تولید در سال) و خسارت کمتر به عملکرد بیشتری برسیم، راندمان تولید بالاتر است. کشاورز مدرن کشاورزی است که راندمان تولید بالایی در مزرعه یا باغ خود داشته باشد. استفاده از کودهای میکروبی (باکتری)، کودهای شیمیایی با درصد بالای عناصر مفید و فاقد عناصر مضر، مصرف کود در حد نیاز و در زمان مناسب، مصرف آب در حد نیاز و … ملاک‌هایی برای افزایش راندمان تولید است.
۱۰. افزایش عملکرد یا ممانعت از کاهش عملکرد؟
همه ما به افزایش عملکرد فکر میکنیم و با استفاده از کودها و آبیاری به دنبال بالا بردن عملکرد هستیم. یعنی عملکرد را یک ظرف میبینیم که با استفاده از نهاده‌ها باید این ظرف را پر کنیم. ولی واقعیت چیز دیگری است! ما در کشاورزی با آب و هوا، تنش‌های محیطی، آفات و بیماری‌ها و … میجنگیم. هر چه در این رقابت موفق‌تر باشیم عملکرد بالاتری خواهیم داشت. به عبارتی در کشاورزی باید در برابر عواملی که باعث کاهش عملکرد می‌شوند مقابله کنیم. آب، کودها، سموم و … ابزارهای مبارزه ما هستند. دقت داشته باشید که هر ابزاری روش کار مخصوص خود را دارد و از طرفی صرفا وجود ابزار شاید مشکلی را حل نکند و باید این ابزار در زمان مناسب و به روش درست استفاده شود تا کارآمد باشد.
با این تعاریف، ما در کشاورزی عملکرد را افزایش نمیدهیم بلکه از کاهش عملکرد جلوگیری میکنیم. به طور مثال عملکرد تئوریک یا توان عملکردی گندم ۷۰ تا ۷۵ تن در هکتار است. ولی وقتی این گیاه وارد زمین می‌شود، عوامل مختلف باعث کاهش عملکرد آن می‌شوند. با مدیریت مناسب، هر چه بتوانیم با این عوامل کاهش‌دهنده عملکرد مقابله کنیم عملکرد بالاتری به دست می‌آوریم.
کشاورز نمونه
شاخص موفقیت یک کشاورز نمونه و مدرن ارزیابی متوسط عملکرد تولید آن در سال نسبت به متوسط عملکرد منطقه در همان سال می باشد که در نهایت ارزیابی هزینه تولید نیز در محاسبه قرار گرفته و شاخص بهره‌وری نیز محاسبه می‌شود. یعنی اگر متوسط عملکرد کشاورز در کشت گندم آن در مزرعه ۵ تن و متوسط عملکرد منطقه ۳ تن بوده باشد و اگر با مدیریت هزینه‌های درست این مقدار را تولید کرده باشد، این کشاورز را میتوان موفق، مدرن و نمونه معرفی کرد. چرا که مدیریت آن موجب افزایش این سهم نسبت به منطقه شده است. در اینجا رکورد یا عملکرد صرفا در یک مزرعه ملاک نیست.
۱۱. فاکتورهای مهم در افزایش عملکرد و سهم اثرگذاری کشاورز
قطعا عوامل بیشماری در افزایش عملکرد یک محصول کشاورزی موثر اند. بسیاری از این عوامل توسط کشاورز قابل مدیریت کردن بوده ولی برخی عوامل نیز از مدیریت کشاورز خارج است. در ادامه به مهترین عواملی که در افزایش عملکرد موثراند اشاره میکنیم.
۱. اقلیم و آب و هوا
تقریبا میتوان گفت مهمترین عامل در افزایش عملکرد، اقلیم منطقه و شرایط آب و هوایی است. بارندگی، افزایش و کاهش بیش از حد دما، افزایش یا کاهش بیش از رطوبت هوا و شرایط جوی ناگهانی از جمله عوامل مهم اقلیمی موثر در عملکرد اند. کنترل آن در مزارع و باغات از دست کشاورزان خارج است. تغییرات اقلیمی حتی میتواند باعث افزایش یا کاهش آفات و بیماری‌ها شود.
اگر شرایط اقلیمی با کشاورز همراه نباشد قطعا عملکرد کاهش یافته و حتی میتواند محصول مزرعه یا باغ را از بین ببرد. تنها کاری که از دست کشاورزان ساخته است این است که در برابر این تغییرات مدیریت در زمان مناسب را داشته باشند.. در غیر اینصورت خسارات جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت.
۲. کمیت و کیفیت آب
آب مایه حیات است و درصد زیادی از گیاه را آب تشکیل میدهد. بنابراین جزء مهمترین عواملی است که در افزایش عملکرد موثر است. وجود یا عدم وجود آب در یک منطقه دست کشاورز نیست ولی کاشت یا عدم کاشت محصول و در منطقه‌ای که آب محدود است و یا مساحت کاشت بر اساس آب موجود در منطقه دست کشاورز است.
کشاورزان عزیز در منطقه ای که با محدودیت آب مواجه هستند باید مساحت کمتری کاشت کنند تا نیاز گیاهان به خوبی تأمین شود. در غیر اینصورت عملکرد به شدت افت خواهد کرد و حتی در شرایطی ممکن است گیاه توانایی زیستن نداشته باشد. از طرفی کیفیت آب موجود نیز دست کشاورز نیست ولی تا ۲۰ درصد میتوان با مدیریت درست از کاهش عملکرد در اثر کیفیت کم آب جلوگیری کرد.
۳. پتانسیل خاک
خاک بستر زندگی گیاه بوده و در میزان عملکرد نهایی بسیار موثر است. تغییرات موثر در بافت خاک تقریبا از دست کشاورزان خارج است ولی ایجاد و حفظ ساختمان خاک توسط کشاورز قابل مدیریت است. زمانی که خاک ساختمان مناسبی داشته باشد، رشد ریشه، رشد و تکثیر میکروارگانیسم‌ها، فراهمی عناصر غذایی و تهویه مناسب خاک به خوبی صورت گرفته و زیرساخت‌های افزایش عملکرد فراهم خواهد شد.
کشاورزان با انتخاب کودهای مناسب شیمیایی و زیستی و مصرف تلفیقی این کودها می‌توانید پتانسیل خاک را برای افزایش عملکرد بهبود دهید. برای افزایش پتانسیل خاک، استفاده از کودهای بهساز خاک در برنامه غذایی باغ یا مزرعه بسیار اهمیت دارد.
۴. تغذیه و برنامه غذایی
هر موجود زنده‌ای نیاز به غذا دارد و در جامعه گیاهی کود به عنوان غذا محسوب می‌شود. با توجه به اینکه سهم عمده‌ای از این فاکتور عملکردی مربوط به کشاورز است، دقت و توجه به مدیریت صحیح تغذیه از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. تغذیه گیاهی صرفا مصرف چند کود نیست. بلکه انتخاب کود مناسب و مصرف آن به مقدار مناسب و در زمان مناسب و به روش صحیح اهمیت ویژه‌ای دارد. برای اینکه همه این موارد به خوبی رعایت شود نیاز به متخصصین تغذیه گیاهی است تا با توجه به ماهیت عناصر غذایی و کودهای کشاورزی موجود و با توجه به نیازهای غذایی گیاه بر اساس فیزیولوژی رشد و نمو، برنامه غذایی مدون و علمی نگارش شود. می‌توانید از برنامه غذایی‌های اختصاصی شرکت دایان برای پیشبرد علمی تغذیه در باغ و زراعت استفاده کنید.
۵. کنترل آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز
اگر تمام موارد مدیریتی در کشاورزی رعایت شود ممکن است آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز، باعث کاهش عملکرد نهایی شوند. کنترل آفات و بیماری‌ها کار پیش پا افتاده ای نیست و هر آفت مسیر خسارت منحصر به فردی داشته که ممکن است برخی اقدامات حتی باعث افزایش جمعیت آن‌ها شوند. در برخی مواقع با توجه به تغییرات اقلیمی و آب و هوایی، هجوم ناگهانی آفات و یا بیماری‌ها باعث خسارت‌های جبران ناپذیری شود که از کنترل کشاورز خارج است. با این حال در بسیاری از مواقع نیز کنترل آفات مستقیما به مدیریت مزرعه یا باغ توسط کشاورز برمیگردد. بنابراین پیشنهاد می‌شود تاکیدا در حوزه کنترل آفات و بیماری‌ها از گیاهپزشک حاذق و معتمدی که در منطقه خودتان حضور دارد کمک بگیرید.
۱۲.نتیجه گیری کلی
افزایش عملکرد در کشاورزی همانند موج‌سواری بر امواج دریاست. اولا باید موج مناسبی باشد دوما باید هنر استفاده از ابزار وجود داشته باشد تا موج‌سواری چشم‌نوازی دیده شود. در کشاورزی نیز اولا شرایط برای افزایش عملکرد و دوما استفاده درست از نهاده‌ها باعث عملکردهای بالا خواهد شد. صرف اینکه بگوییم استفاده از نهاده میتواند عملکرد را افزایش دهد این جمله درستی نیست.
هدف اصلی در یک برنامه غذایی میتواند ابتدا ممانعت از کاهش عملکرد و دوم فراهم کردن پتانسیل کافی برای افزایش عملکرد باشد. این برنامه غذایی را میتوان به عنوان یک برنامه غذایی درست و علمی تلقی کرد.
این مطلب توسط تیم تحقیقاتی دایان تألیف شده است.استفاده از مطالب برای نشر علم و آگاهی با ذکر منبع و درج لینک مانعی ندارد.
برنامه غذایی باغات و مزارع چیست؟
- برنامه غذایی در کشاورزی، لیستی از کارهایی است که برای تغذیه باغات و مزارع باید اجرا شود. برنامه غذایی به شما کمک میکند هر کودی با دلیل و منطق مصرف شود و بی‌دلیل کودی استفاده نشود. همچنین برنامه غذایی مستقیما با هدف افزایش عملکرد نوشته می‌شود و از رشد بی‌رویه و خارج از فصل جلوگیری میکند.
برنامه غذایی علمی بر چه اساس نوشته می‌شود؟
- برنامه غذایی علمی باید بر اساس شرایط خود کشاورز نگارش شود و نگارش یک برنامه غذایی برای همه کار منطقی نیست. مگر اینکه شرایط کاملا یکسان باشد. ۱. برنامه غذایی در کشت آبی و دیم قطعا متفاوت است چرا که در کشت آبی پتانسیل تولید بیشتری وجود دارد. ۲. در برنامه غذایی علمی، تغذیه بر اساس مراحل مختلف رشدی گیاه و نیازهای گیاه در هر مرحله نگارش می‌شود. ۳. در یک برنامه غذایی علمی، تنوعی از انواع کودهای تأمین‌کننده، مکمل و بهساز خاک به نسبت نیاز وجود دارد. ۴. در برنامه غذایی درست باید شرایط و کیفیت آب و خاک در نظر گرفته شود. بدون اطلاع از آب و خاک، نگارش برنامه غذایی بی‌معنی است مگر اینکه کارشناس اطلاعات مناسب از منطقه داشته باشد.
آیا یک برنامه غذایی درست، عملکرد را تضمین میکند؟
هیچ کس نمی‌تواند عملکرد را تضمین کند. چرا که عوامل مختلفی بر عملکرد نهایی موثر هستند. برنامه غذایی عملکرد را تضمین نمی‌کند بلکه تامین نیاز گیاه را با توجه به پتانسیل آن سال با کمترین هزینه تضمین میکند. عملکرد در کشاورزی بسته به شرایط مختلفی از جمله آب و هوا، مدیریت کاشت، مدیریت تغذیه و مدیریت آفات و بیماری‌ها تعیین می‌شود. یعنی اگر این شرایط مساعد باشد و مدیریت شود، برنامه غذایی باعث افزایش عملکرد به همان نسبت خواهد شد.
آیا برنامه غذایی کامل است یا باید کودهای دیگر هم استفاده شود؟
- برنامه غذایی به طور کامل نگارش می‌شود به طوری که نیازی به اضافه کردن سایر کودها نیست. ولی در صورتی که کشاورز تمایل داشته باشد با هماهنگی کارشناسان شرکت میتوان سایر کودها را نیز به صورت تکمیلی به برنامه غذایی اضافه کرد. همچنین کشاورزان عزیز می‌توانند کودهای مدنظر خود را داخل پرسشنامه قید کنند تا در صورت صلاحیت داشتن داخل برنامه غذایی برای آن‌ها گنجانده شود
آیا برای نوشتن برنامه غذایی آزمایش آب و خاک هم نیاز است؟
- در صورتی که آزمایش آب و خاک داشته باشید حتما به نگارش بهتر و دقیق‌تر برنامه غذایی کمک خواهد کرد. ولی جزء موارد ضروری نیست. در صورتی که آزمایش آب و خاک ندارید پیشنهاد می‌شود داخل پرسشنامه توضیحات کلی در مورد آب و خاک مزرعه خود بنویسید تا کارشناسان با اطلاعات بیشتری اقدام به نگارش برنامه غذایی کنند.
من از قبل کود خریداری کردم. آیا از همان کودها میتوانم استفاده کنم؟
- بله. در صورتی که از قبل کود خریداری کرده‌اید و یا به کود خاصی اعتقاد دارید، می‌توانید نام و مشخصات آن‌ها را داخل پرسشنامه ذکر کنید. در صورت تأیید صلاحیت کود توسط کارشناسان، کودهای ذکر شده توسط شما به مقدار مناسب و در زمان مناسب داخل برنامه غذایی قرار داده می‌شود.
آیا برنامه غذایی باید از اول فصل رشد استفاده شود و یا از اواسط مراحل رشد هم میتوان شروع کرد؟
- خیر. ضرورتی ندارد که برنامه غذایی از اول فصل رشد شروع شود. برنامه غذایی از هر مرحله ای از رشد گیاه شما میتواند شروع شود و برنامه غذایی برای تأمین نیاز غذایی گیاه از آن مرحله به بعد نگارش می‌شود.
چه اطلاعاتی برای درخواست برنامه غذایی نیاز است؟
- برنامه غذایی هر کشاورز با کشاورزان دیگر بسته به شرایط مزرعه و منطقه متفاوت است. برای درخواست برنامه غذایی نیاز است تا کارشناسان اطلاعات شخصی و منطقه شما را داشته باشند. همچنین اطلاعات مختلف از جمله نوع گیاه و خصوصیات آب و خاک و نحوه آبیاری و کارهایی که در باغ یا مزرعه انجام می‌دهید باید برای تیم برنامه نویسی مشخص باشد.
