راهکارهای افزایش عملکرد گندم و جو

کشاورزان عزیز آیا تا به حال از خود پرسیده اید که چرا میانگین عملکرد گندم و جو کشور ما بسیار پایینتر از میانگین دنیا است؟ آیا همواره از روش های قدیمی برای افزایش عملکرد گندم و جو استفاده می کنید یا به دنبال تکنیک های جدید و روز دنیا هستید؟ اگر کشورهایی خشک مانند عربستان توانسته اند عملکرد گندم و جو کشورشان را بهبود دهند، پس ما نیز می توانیم و در این مسیر همواره در کنار شما کشاورزان زحمتکش هستیم.

ما میدانیم که شما از قدیم الایام به دنبال روش های افزایش عملکرد گندم و جو بوده و هستید و به همین دلیل با استفاده از علم کشاورزی و تجربه شما کشاورزان عزیز در این مقاله به چند تکنیک افزایش عملکرد گندم و جو اشاره خواهیم کرد.

عملکرد گندم در دنیا و ایران

گندم و جو اولین گیاهانی بودند که بیش از ده هزار سال پیش توسط انسان در مزرعه کشت شده اند و از همان زمان تا به امروز اصلی ترین غذا مردم دنیا بوده و هستند. مسئله اساسی کشاورزان قدیم تا جدید کشور ما پیدا کردن راه و روش هایی برای افزایش عملکرد گندم و جو است و اگر به این موضوع توجه نشود، به دلیل تغییرات اقلیمی و شرایط خشکی کشور شاهد کاهش عملکرد سالانه خواهیم بود.

شکل گویای مطلب است. اینکه کشور ما فاصله زیادی با میانگین عملکرد گندم در دنیا دارد. اما رسیدن به این عملکرد و حتی بالاتر از آن غیرممکن نیست!

قطعا با استفاده از دانش کشاورزی و تجربیات ارزشمند کشاورزان عزیز گندم کار بزودی شاهد رسیدن به عملکرد مطلوب خواهیم بود.

برخی افراد تصور می کنند که اگر کشاورزی بالاترین رکورد عملکرد را داشته پس قطع به یقین به دلیل مصرف بسیار زیاد کود بوده است. در حالیکه این مطلب اصلا مورد قبول افراد باتجربه و با دانش نیست. برای درک این موضوع بهتر است رکورد عملکرد گندم دنیا در سال ۲۰۲۰ را بررسی کنیم.

کشاورز نیوزلندی “اریک واتسون” با عملکرد ۱۷،۴ تن در هکتار رکورددار عملکرد گندم در دنیا است. جالب است که این کشاورز به این موضوع اشاره داشته و در پاسخ به سوال علت موفقیتش گفته است که: استفاده از ارقام مناسب، مصرف کود نیتروژن به مقدار کافی و در زمان مناسب و حفظ سلامت مزرعه عملکرد من را افزایش داده است. اطلاعات بیش تر درباره این موضوع را می توانید در سایت www.cropscience.bayer.co.nz ملاحظه کنید.

اگرچه شرایط اقلیمی منطقه بر این عملکرد موثر است اما اگر بالاترین عملکرد کشور را نیز بررسی کنیم مشخص می شود که رسیدن به عملکرد مطلوب در ایران نیز غیرممکن نیست.

رکورد عملکرد گندم در ایران در سال ۲۰۲۰ هم ۱۴،۵ تن در هکتار است و این نشان از شرایط مناسب کشور ما برای افزایش عملکرد دارد.

چه نکاتی بر افزایش عملکرد گندم و جو موثرند؟

 1. تاریخ کاشت

اگر کشت گندم و جو در تاریخ مناسب منطقه انجام نشود، گیاهچه استقرار مناسبی نداشته و باعث کاهش تعداد پنجه و خوشه و در نهایت عملکرد گندم و جو خواهد شد. اگر کاشت گندم و جو زودتر از تاریخ مناسب انجام شود باعث افزایش تعداد پنجه خواهد شد ولی به دلیل سرما بسیاری از خوشه‌ها تشکیل شده در نهایت پوک خواهند بود و منجر به افزایش عملکرد گندم و جو نمی‌شود. در مقابل آن اگر دیرهنگام و یا دیرتر از تاریخ مناسب کاشته شود گیاهچه به پنجه مناسب نمی‌رود و حساسیت آن را به سرما افزایش داده که این موضوع موجب کاهش پنجه مؤثر خواهد بود و در نهایت کاهش عملکرد را به دنبال دارد.

۲. تراکم مناسب کاشت

در زمان کاشت، تراکم بوته‌ها باید قبل از کاشت و جهت افزایش عملکرد گندم و جو مشخص شود. این شاخص عملکردی، با میزان بذر مصرفی در زمان کاشت و عمق مناسب کاشت ارتباط مستقیمی دارد. اگر تراکم زیاد باشد فضای مناسب برای رشد و دسترسی به مواد غذایی برای بوته‌ها فراهم نخواهد بود که باعث تولید بوته‌ها و خوشه‌های ضعیف می‌شود. از طرفی اگر تراکم کم باشد فضای خالی در مزرعه زیاد بوده و تعداد خوشه در مترمربع نیز کم خواهد بود. بنابراین عملکرد بالا زمانی حاصل می‌شود که تراکم در حد مناسب باشد.

بنابراین انتخاب بذر مناسب از جهت درصد جوانه‌زنی و خلوص بذر بر روی این شاخص بسیار مؤثر است. چرا که وقتی میزان ۲۵۰ کیلوگرم بذر برای یک مزرعه پیشنهاد می‌شود با فرض درصد جوانه‌زنی ۹۹ درصد محاسبه شده است. در صورتی که اگر کیفیت بذر پایین باشد یعنی درصد جوانه‌زنی پایین و خلوص پایین‌تر میزان مصرف بذر بیشتری را برای رسیدن به تراکم مناسب الزامی می‌کند.

۳. استقرار مناسب گیاهچه

استقرار مناسب گیاهچه نیز بر روی تعداد پنجه مؤثر و در نهایت تعداد خوشه مؤثر و افزایش عملکرد گندم و جو تأثیر بسزایی دارد. این استقرار موفق را می‌توان با استفاده از روش‌های قوی کردن بذر (تقویت بنیه بذر) اجرا کرد. برای استفاده از این روش‌ها می‌توان به بذرمال روی اشاره کرد. که در این مقاله به شما بذرمال روی دایان را پیشنهاد می‌کنیم. اگر میخواهید در مورد بذرمال روی دایان بیشتر بدانید روی این لینک کلیک کنید.

۴. میزان بذر مصرفی

در صورت عدم رعایت میزان بذر مصرفی تعداد بوته کاهش و یا افزایش پیدا کرده که هر دو این موضوع موجب کاهش عملکرد گندم و جو خواهد شد. کاهش تعداد بوته باعث افزایش تعداد پنجه می شود ولی این افزایش پنجه و خوشه باعث رفع مشکل تراکم نخواهد شد، بنابراین کاهش عملکرد اتفاق خواهد افتاد. افزایش میزان بذر نیز از جنبه رقابتی می‌تواند موجب کاهش تعداد خوشه‌های مؤثر شود.

۵. عمق کاشت

این شاخص نیز با عدم رعایت عمق مناسب، مستقیما بر روی تعداد پنجه مؤثر و در نهایت تعداد خوشه مؤثر تأثیرگذار است. کشاورزان عزیز این نکته مهم را باید بدانند که هرچه گندم و جو عمیق‌تر کاشته شود، سبز می شود اما متأسفانه موجب کاهش شدید عملکرد گندم و جو خواهد شد. این موضوع هم از جنبه کاهش پنجه مؤثر و هم از جنبه تأثیر بیماری‌های پوسیدگی طوقه موجب کاهش خوشه مؤثر خواهد شد.

۶. تعداد خوشه در متر مربع

تعداد خوشه مؤثر در متر مربع به تراکم بوته‌ها، عمق کاشت بذرها و تعداد پنجه مؤثر در بوته ارتباط دارد که در زمان کاشت و پنجه‌زنی می‌توان بر میزان آن اثر گذاشت. برای افزایش تعداد خوشه مؤثر در مترمربع، مدیریت کاشت از جمله تاریخ کاشت، میزان بذر مصرفی و عمق کاشت و استقرار مناسب گیاهچه از اهمیت بالایی برخوردار است.

۷. تعداد دانه در خوشه

تعداد دانه در خوشه نیز ارتباط مستقیمی با عملکرد گندم و جو در انتهای فصل دارد. این شاخص عملکردی در زمان پنجه‌زنی و زمان گلدهی تعیین می‌شود. در زمان پنجه‌زنی تعداد گلچه‌های روی هر خوشه تعیین می‌شود (جایگاه دانه) و این اهمیت تغذیه در مرحله پنجه‌زنی را می‌رساند که در برنامه غذایی گندم و جو دایان به آن توجه ویژه‌ای شده است. همچنین در زمان گلدهی نیز تعداد بذرهای نهایی روی هر خوشه مشخص می‌شود. چون معمولاً تمام جایگاه‌های دانه در خوشه بارور نمی‌شوند و بذر تولید نمی‌کنند. تغذیه در این مراحل نیز جزء مراحل کلیدی است که مستقیماً در عملکرد نهایی مؤثر بوده و در برنامه غذایی گندم دایان به آن توجه شده است. برای مشاهده برنامه غذایی به لینک زیر مراجعه شود

۸. وزن هزار دانه

وزن هزار دانه شاخصی برای درشتی و سنگین بودن بذرها بوده که مستقیماً روی عملکرد نهایی تأثیر دارد. برای افزایش وزن هزار دانه باید در تمام مراحل رشدی شرایط مطلوبی برای گیاه فراهم باشد، ولی بیشترین تأثیر در زمان پر شدن دانه است. بعد از گلدهی و تشکیل بذر روی خوشه‌ها تا زمان رسیدگی بذرها زمان مناسبی برای تغذیه ریشه‌ای و برگی است. در این زمان انتقال مواد از برگ‌ها و ریشه به دانه‌ها باعث پرشدن دانه و افزایش وزن هزار دانه می‌شود. دقت داشته باشید که برنامه غذایی گندم دایان توجه ویژه‌ای به شاخص‌های مستقیم مؤثر در عملکرد گندم و جو در انتهای فصل رشد داشته و همین موارد، علت اثرگذاری بالای برنامه غذایی در مزارع کشاورزان است. البته حفظ و سلامت برگ پرچمی در برابر بیماری‌ها و آفات نیز در این شاخص تأثیر بالایی دارد.

نکته مهم:

در کنار شاخص‌های مستقیمی که روی عملکرد نهایی مؤثر بودند، شاخص‌های غیرمستقیمی نیز وجود دارد که از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. ممکن است در گندم و جو خسارت علف‌های هرز چشمگیر نباشد و با روش‌های ساده‌ای کنترل شود. البته حضور علف‌های هرز در مناطق مختلف متفاوت خواهد بود. از طرفی آفات و بیماری‌ها در گندم و جو خسارات جبران‌ناپذیری به همراه خواهند داشت که مدیریت صحیح آن اهمیت زیادی دارد. آبیاری نیز از جمله این عوامل‌اند که جزء موارد کلیدی در مدیریت مزرعه است. به طوری که اگر سیستم آبیاری مناسبی انتخاب شود میزان آب مصرفی در هکتار کاهش می‌یابد، توزیع آب در کل مزرعه یکنواخت خواهد بود، اثرات تنش‌های محیطی کاهش خواهد یافت، تأثیر کود و تغذیه به شدت افزایش یافته و به طور کلی افزایش رشد و عملکرد گندم و جو را به همراه خواهد داشت.

نتیجه گیری

 ۱- استفاده از بذر مال روی برای بهبود جوانه زنی و استقرار مناسب گیاهچه گندم و جو بسیار موثر خواهد بود.

۲- عملکرد نهایی مزرعه نتیجه مجموعه‌ای از عوامل مدیریتی در مزرعه است و هیچ‌گاه تأثیر یک عامل، باعث افزایش چشمگیری در عملکرد نمی‌شود.

۳- رقم مناسب و تاریخ کاشت صحیح برای اقلیم هر منطقه، انتخاب بذر مناسب و مقدار بذر مصرفی، تراکم مناسب بوته ها، عمق کاشت و استفاده تلفیقی از کودهای زیستی و شیمیایی و برنامه غذایی اختصاصی برای گندم و جو در هر منطقه، راهکارهای مهمی برای دستیابی به حداکثر عملکرد گندم و جو است.

سؤالات متداول کشاورزان در ارتباط با افزایش عملکرد گندم و جو

میزان بذر مورد نیاز برای گندم و جو چقدر است؟ (تراکم مناسب گندم و جو)

• تعیین مقدار بذر برای گندم و جو بستگی به نحوه کاشت (دستی یا مکانیزه)، کیفیت بذر، کیفیت آماده‌سازی زمین، آبی یا دیم بودن و … دارد. ولی به طور معمول برای هر هکتار زمین حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم بذر گندم و جو مورد نیاز خواهد بود.

تاریخ کاشت مناطق را از کجا تشخیص دهیم؟

• تاریخ کاشت مناسب بر اساس الگوها و مدل‌های ریاضی بر اساس میزان دمای حداقل، دمای میانگین، میزان رطوبت، بارندگی و دیگر فاکتورها در مناطق مختلف توسط مراکز تحقیقاتی جهاد کشاورزی محاسبه شده و در اختیار گذاشته می‌شود. بنابراین برای دسترسی به بهترین تاریخ کاشت به مراکز جهاد کشاورزی و یا مراکز تحقیقات کشاورزی مناطق مراجعه کنید. البته در مقالات علمی که در این سال‌ها به چاپ رسیده است تعدادی از مناطق گزارش شده است که مستلزم جستجو در مقالات علمی در اینترنت است.

عمق مناسب کاشت گندم چقدر است؟

• عمق مناسب کاشت گندم حدود ۱ تا ۵/۱ سانتی‌متری است. عمق بیشتر از این موجب تشکیل گیاهچه ضعیف خواهد شد.

درصد جوانه‌زنی گندم چطور محاسبه می‌شود؟

• به طور تصادفی مقداری از توده بذر گندم بردارید. مجددا به طور تصادفی ۱۰۰ عدد بذر را بشمارید و جدا کنید. داخل یک بشقاب دستمال کاغذی بگذارید و بذرها را روی آن پهن کنید. مقداری آب داخل بشقاب بریزید در حدی که نصف بذرها زیر آب رود و کامل زیر آب نباشد. در محیط داخل خانه و یا در جای نسبتا گرم بگذارید و هر چند ساعت رطوبت آن را چک کنید. اگر آب کم بود مقداری آب به آن اضافه کنید تا همیشه مرطوب باشد. پس از یک هفته تعداد بذرهایی که جوانه زده را بشمارید. مثلا اگر ۹۰ بذر جوانه زده بود درصد جوانه‌زنی ۹۰ درصد است. این کار را می‌توانید با تعداد کمتری بذر هم انجام دهید. اگر با ۵۰ بذر انجام دهید و ۴۰ بذر جوانه زده باشد، درصد جوانه‌زنی ۸۰ درصد است.

خلوص بذر گندم چگونه محاسبه می‌شود؟

• به طور تصادفی مقداری از توده بذر گندم بردارید. بذرهای سالم را از بقیه بذرها و ذرات (شامل بذرهای علف‌های هرز، بذرهای شکسته یا ناسالم، بقایای کاه یا کلش) جدا کنید. سپس به طور جداگانه آن‌ها را بشمارید. سپس تعداد بذرهای سالم را تقسیم بر تعداد کل بذرهای سالم و ناسالم کنید. عدد به دست آمده را در ۱۰۰ ضرب کنید. درصد خلوص بذر به دست می‌آید. مثلا اگر ۱۲۵ بذر سالم و ناسالم داشتید که ۱۰۵ تای آن سالم بود، درصد خلوص بذر شما ۸۴ درصد است.

چطور تعداد پنجه گندم را افزایش دهیم؟

• با انتخاب تاریخ کاشت مناسب، عمق کاشت مناسب و تغذیه و کود مناسب می‌توانید تعداد پنجه موثر را افزایش دهید.

تعداد مناسب پنجه گندم چند تا است؟

• حدود ۳ تا ۵ پنجه برای گندم مناسب است که بیشتر از این نیز در صورت فراهمی شرایط امکان‌پذیر است. ولی توجه داشته باشید که پنجه‌ای موثر است که خوشه تشکیل دهد. بنابراین افزایش بیش از حد پنجه گندم مناسب نیست.

برای یکنواختی سبز شدن گندم چه کارهایی می‌توان انجام داد؟

• انتخاب بذر مناسب، قوی کردن بذر یا تقویت بنیه بذر، کاشت مکانیزه برای عمق کاشت یکنواخت، تسطیح مناسب و آبیاری مناسب (ترجیحاً قطره‌ای) راهکارهای مدیریتی برای یکنواختی در سبز شدن گندم و جو است.

چطور بذرهای درشت‌تر را برای کاشت جدا کنیم؟

• با استفاده از الک و یا بوجاری کردن بذرها، به راحتی میتوان بذرهای ریز و بذرهای علف‌های هرز را حذف کرد. در این شرایط بذرهایی که کشت می‌شود توان بیشتری برای جوانه زنی و تولید گیاهچه قوی خواهد داشت. همچنین خلوص بذر نیز افزایش یافته و یکنواختی در سبز شدن گندم را نیز به همراه دارد.

تقویت بنیه بذر چیست و چه کودهایی برای قوی کردن بذر هستند؟

• اگر گندم و جو خوب جوانه بزند، خوب سبز شود و گیاهچه قوی تولید کند، قطعا مشکلات رشد گیاه در مراحل بعد کمتر است و عملکرد نهایی بالاتر خواهد بود. به کارهایی که انجام می‌شود تا بذرها قوی شوند و توانایی تولید گیاهچه قوی داشته باشند، تقویت بنیه بذر می‌گوییم.

یکی از مهمترین روش‌های قوی کردن بذر (تقویت بنیه بذر) بذرمال کردن است. در این روش مواد مختلفی با اهداف خاصی قبل از کاشت روی بذرها اسپری می‌شود. روی‌وافر دایان از جمله کودهای قدرتمند برای بذرمال گندم و جو محسوب می‌شود که پیشنهاد می‌کنیم در مورد آن بیشتر مطالعه کنید.

این مطلب توسط تیم تحقیقاتی دایان تألیف شده است. استفاده از مطالب برای نشر علم و آگاهی با ذکر منبع و درج لینک مانعی ندارد.