هر ساله از اواسط پاییز سوال بسیار مهمی برای باغداران عزیز پیش می‌آید که چه درختانی از باغشان را هرس کنند و چه درختانی را نباید هرس کرد؟!!!
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
در پاسخ به این سوال باید به شما عزیزان بگوییم که هرس یک اقدام مدیریتی برای باغ است که برای همه درختان نیاز نیست و باید با توجه به اقلیم منطقه و سن درختان تصمیم بگیرید که هرس را انجام دهید یا خیر! البته برای برخی درختان میوه اگر هرس انجام نشود در سال بعد باغدار عزیز شاهد کاهش تعداد میوه‌ها و عملکرد خواهد بود.
هرس درخت چیست؟
کلمه هَرَس یعنی حذف شاخه‌های اضافی درخت و عملیاتی است که از قدیم مورد توجه بوده است. در واقع هرس یعنی بخشی از درخت مانند شاخه، ریشه، برگ و گل را حذف کنید. علاوه‌بر هرس، کلمه تربیت نیز مهم است که در واقع با هرس به تربیت درخت کمک کرده‌اید. عملیات هرس درختان در بعضی کشورها با دستگاه‌های مدرن انجام می‌شود ولی مهم‌ترین نکته این است که هرس را در زمان درست و اصولی انجام دهید.
ضرورت انجام هرس درختان میوه
باغداران عزیز توجه داشته باشید که اگر رشد رویشی درختان میوه طی فصل رشد به صورت مطلوبی نباشد منجر به بروز مشکلاتی از جمله کاهش باردهی درخت شده و شما باغدار عزیز بایستی با یک سری اقدامات مانند هرس این مسئله را مدیریت کنید.
هرس درخت به ایجاد تعادل بین رشد رویشی و زایشی کمک می‌کند تا رشد شاخه و برگ‌ها مانع تولید جوانه‌های گل و سپس میوه نشود. علاوه‌براین در جهت بهبود شرایط درخت باید شاخه‌های بیمار و غیربارده که فقط انرژی درخت را گرفته و ثمری ندارند نیز حذف شوند تا درخت شرایط مناسبی داشته باشد.
توجه کنید که هرس شدید منجر به از دست دادن بسیاری از ذخایر درخت شده و متاسفانه رشد جدید در فصل بعد بسیار با تاخیر خواهد بود و قطعا عملکرد هم کم است (استثنا در مورد انگور و کیوی وجود دارد).
هرس درختان چه مزایایی دارد؟
قطعا هرس درختان میوه مزایایی دارد که در ادامه مطالعه می‌کنید.
بهبود رشد رویشی
هرس نکردنِ درختانِ میوه منجر به عدم انتقال نور به شاخه‌های پایین و درون درخت شده و در نتیجه این شاخه‌ها ضعیف بوده و به مرور زمان از بین می‌روند.
بهتر شدن رشد جوانه‌های رویشی و افزایش نفوذِ نور به داخل درخت به بهتر شدن شرایط رشدی و فرم درخت کمک کرده که این اتفاق برای رشد بهترِ جوانه‌های زایشی و بهبود عملکرد اهمیت زیادی دارد. هرسِ اصولی همچنین در گردش هوا و تهویه داخل تاج درخت نقش دارد و احتمال گسترش بیماری‌ها و رشد آفات نیز کم‌تر خواهد شد.
سوال برخی افراد است که چه درختانی را نباید هرس کرد؟!!! دقت کنید که برخی درختان مانند آلبالو بطور معمول هرس نمی‌شوند ولی اگر در منطقه ای درخت آلبالو دچار مشکل در رشد رویشی بود و یا شاخه آفت زده و یا بیمار داشت بالتبع باید هرس برای آن با قطع و حذف شاخه‌های مریض انجام شود. بنابراین بطور قطع نمی‌توان گفت که گونه‌ای خاص از درختان نباید هرس شود.
بهبود رشد جوانه‌های گل و میوه‌ها
اینکه رشد رویشیِ مطلوب چطور به رشد زایشی کمک می‌کند، سوالی است که برای برخی افراد مطرح می‌شود. بهتر است بدانید زمانیکه شما شاخه‌های اضافی و بیمار را حذف می‌کنید، در واقع درخت بسمت تولید جدید می‌رود و با شروع فصل، رشدِ جوانه‌های رویشی بسیار بهتر از زمانی است که تاج درخت شلوغ باشد. با باز شدن جوانه‌های رویشی، برگ‌ها در کل درخت نور کافی را دریافت کرده و با فتوسنتز می‌توانند مواد غذایی کافی برای جوانه‌های گل و سپس میوه‌ها را تولید کنند.
در درختان میوه، محل قرار گرفتن جوانه‌های زایشی بسته به گونه متفاوت است (در برخی گونه‌ها روی شاخه یکساله ولی در برخی دیگر بر روی شاخه دو ساله جوانه‌های زایشی رشد می‌کنند) و در هرس باید به این مورد توجه کافی داشته باشید زیرا اگر شاخه‌هایی که جوانه زایشی دارند، قطع شوند مطمئنا تعداد میوه سال جاری شما کم خواهد بود.
زمان دقیق هرس درختان
در دو زمان هرس درختان میوه انجام می‌شود و بطور کلی زمان دقیق هرس درختان میوه بسته به آب و هوا منطقه متفاوت است و معمولا به صورت بازه زمانی درنظر گرفته می‌شود:
- زمستان
- بهار و تابستان
هرس زمستانه درختان
هرس زمستانه در درختان دانه‌دار مانند سیب و گلابی و به، به دلیل فرم رشد و وزن بالاتر میوه ضرورت دارد، اما در درختان هسته‌دار مانند آلبالو هرس معمولا در زمستان انجام نشده، مگر اینکه نیاز باشد شاخه‌های خشک و بیمار درخت حذف شوند. در درخت هلو نیز به دلیل رشد جوانه گل روی شاخه سال جاری باید هرس زمستانه انجام شود.
زمان هرس درختان در مناطق معتدله باید بصورتی باشد که قطع شاخه باعث حساسیت درختان به سرما نشود. نکته این است که با انجام هرس و قطع شاخه، روی درخت زخم ایجاد می‌شود و محل بریده شده، مکانی می‌شود که سرما براحتی به داخل درخت نفوذ کند و باعث تخریب بافت‌ها خواهد شد. در واقع باید دما برای ترمیم زخم‌ها مناسب باشد و اگر پس از هرس، دما منطقه به یخ‌زدگی برسد قطع به یقین درختان آسیب جدی می‌بینند. بنابراین زمان هرس باید بعد از تمام شدن یخبندان منطقه باشد که این زمان بسته به منطقه تاریخ‌های متفاوتی خواهد بود ولی معمولا در کشور ما، یخبندان در بسیاری مناطق تا اوایل بهمن ماه پایان یافته و اواسط بهمن تا اوایل اسفندماه زمان مناسبی برای هرس درختان است.
زمان هرس مرکبات در مناطق شمالی و جنوبی متفاوت است. در مرکبات شمال کشور بسته به رقم مثلا در ارقام نارنگی از مهرماه، هرس آغاز شده ولی در ارقام پرتقال اواخر آذرماه زمان مناسبی برای هرس است. در مرکبات جنوب نیز زمان هرس از اوایل تا اواخر آبان ماه است، از این جهت که گلدهی مرکبات جنوب بسته به رقم از دی‌ماه شروع می‌شود و بهتر است قبل از گلدهی هرس انجام شود. میزان هرس مرکبات نیز باید بین 10 تا 15 درصد باشد تا ذخایر درخت از دست نرود و رشد جوانه‌های زایشی و گل‌ها دچار اختلال نشود.
پیشنهاد می‌شود که برای جلوگیری از آسیب بعد از هرس درختان، محل‌های برش را با چسب پیوند یا مواد ضدعفونی کننده، به اصطلاح ببندید تا نفوذ عواملی مانند سرما و یا عوامل بیماری‌زا کاهش یابد.
هرس درختان در فصل رشد
هرس در بهار و تابستان در همه درختان و هر ساله انجام نمی‌شود، مگر در مناطقی که رشد درختان بسیار زیاد است و نور به دلیل حجم بالای شاخه و برگ وارد کانوپی نشده و تهویه هم بخوبی انجام نمی‌شود. این مورد در استان گلستان که رشد هسته‌داران مانند هلو و شلیل بسیار زیاد است، مشاهده می‌شود و باید این هرس به صورت هرس سرشاخه‌ها باشد نه اینکه کل شاخه قطع شود و به درخت آسیب بزند.
در درختان انگور و کیوی هرس زمستانه بسیار اهمیت دارد از این نظر که جوانه‌های زایشی این درختان بر روی شاخه همان سال تشکیل می‌شود و باید هرس قبل از شروع فصل رشد و به صورت سنگین انجام شود تا شاخه‌های جدید رشد کنند و جوانه‌های زایشی هم بر روی آن‌ها رشد خواهند کرد.
نکات برای هرس ریشه درختان
باغداران عزیز توجه داشته باشید که مطالعات روز دنیا نشون داده که بطور کلی هرس ریشه بجز در موارد بسیار خاص توصیه نمی‌شود زیرا معایب بسیاری بخصوص برای درختان بالغ باغ شما دارد. در واقع شما با هرس ریشه زمینه جذب آب و مواد غذایی را در ریشه بسیار کم کرده چون در نوک ریشه‌ها بخش‌هایی است بنام ریشه‌های مویین که وظیفه جذب آب و عناصر غذایی را به عهده دارند و زمانیکه شما ریشه را هرس کنید در واقع این ریشه‌های مویین را قطع کرده و دیگر درخت قادر به جذب نیست. در واقع هرس ریشه خسارت جبران ناپذیری به درخت شما وارد می‌کند و حتی ممکن است کل درخت خشک شود.
منابع
+ https://extension.psu.edu/tree-fruit-cold-hardiness-pruning-effects
+ A review of pruning fruit trees. 2018. 2nd International Workshop on Renewable Energy and Development (IWRED 2018).