گردهافشانی پسته مهم‌ترین اقدام برای داشتن پسته و عملکرد از باغ است و اهمیت آن برای پسته‌کاران کاملا مشخص است. از آنجاییکه درخت پسته دو پایه است و گل‌های نر پسته از گل‌های ماده جدا هستند، بنابراین گردهافشانی پسته باید از طریق باد انجام شود تا مغز پسته تشکیل شود و در صورتیکه هرگونه تنش یا عاملی مانع گردهافشانی پسته شود، عملا مغز پسته تشکیل نشده و شاهد پوکی یا ریزش پسته‌های ناقص خواهید بود.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
گردهافشانی درخت پسته چیست؟
درخت پسته دوپایه است یعنی گل‌های نر و ماده بر روی دو پایه جداگانه از هم قرار دارند و در باغ باید درختان نر و ماده با آرایش مناسبی کشت شوند تا گرده‌ها از درختان نر به گل‌های ماده انتقال یابد. در واقع این اتفاق بدین صورت است که گرده‌ها از گل‌های درخت نر آزاد شده و بوسیله باد در هوا پراکنده شده و روی گل‌های درخت ماده قرار می‌گیرند و پس از گردهافشانی، تلقیح باید صورت بگیرد تا مغز پسته تشکیل شود.
زمان گردهافشانی پسته
بسته به اقلیم منطقه، بطور معمول از اواسط تا اواخر فروردین ماه، زمان گردهافشانی پسته در ایران است و به دلیل اینکه باد عامل انتقال گرده‌ها است، بنابراین سرعت باد و زمان آن بسیار در گردهافشانی موثر پسته اهمیت دارد.
نحوه کاشت درختان نر و ماده پسته در باغ
درصورتیکه فواصل کاشت و نحوه قرار گرفتن درختان نر و ماده در باغ پسته درست نباشد، گردهافشانی پسته دچار اختلال شده، درنتیجه گل‌ها ریزش کرده و پسته‌ها پوچ خواهند بود. بهترین نتیجه برای گردهافشانی پسته در نسبت 1 به 8 یا 1 به 10 درخت نر به ماده پسته بدست آمده اما در بعضی کشورها، نسبت 1 به 15 انجام می‌شود. متاسفانه در برخی باغات پسته کشور نسبت درختان نر به ماده 1 به 25 است و این تعداد درخت نر بسیار کم است و درصد گردهافشانی موثر را کاهش می‌دهد. توجه داشته باشید که نقش درختان نر در گرده افشانی پسته به هیچ وجه نباید دست کم گرفته شود و اگر تعداد درختان نر در باغ پسته شما کم باشد بشدت بر کاهش عملکرد اثر می‌گذارد.
نحوه انجام گردهافشانی مصنوعی پسته
برخی عوامل در زمان گردهافشانی پسته به صورت طبیعی ممکن است منجر به کم شدن تعداد دانه گرده درخت نر و کاهش پراکنش گرده‌ها در باغ شوند، یا حتی گاهی در زمان گردهافشانی پسته سرعت باد کافی نیست و گرده‌ها بخوبی پخش نشده و به درختان ماده نمی‌رسند. از این‌رو بسیاری از پسته‌کاران عزیز از گردهافشانی مصنوعی پسته بهره می‌برند تا شرایط تلقیح و عملکرد پسته بهبود یابد.
گرده افشانی دستی درخت پسته
یکی از رایج‌ترین روش‌ها، جمع‌آوری دانه‌های گرده گل نر و قرار دادن درون بطری است (در شرایط مناسب دمایی و رطوبتی) تا زمانیکه گل ماده آماده دریافت گرده باشد. پس از آمادگی گل ماده برای گردهافشانی، گرده‌ها به صورت پاششی با اسپری‌ها روی گل‌های ماده قرار می‌گیرند و به این ترتیب گردهافشانی مصنوعی پسته انجام می‌شود.
نحوه گردهافشانی درخت پسته با دستگاه
در بعضی کشورها، روش‌های جدیدی برای بهتر شدن گردهافشانی پسته اجرایی می‌شود که از جمله آن‌ها، گردهافشانی مصنوعی با دستگاه‌های توربولاینر یا سایر ربات‌هایی است که با جریان باد مصنوعی در هوای باغ به بهتر پخش شدن دانه‌های گرده و قرار گرفتن روی گل‌های ماده کمک می‌کنند. گزارش‌هایی هم از استفاده هلیکوپتر در برخی باغات پسته دنیا منتشر شده است که اگر اصولی اجرا شود بسیار به گردهافشانی موثر پسته کمک خواهد کرد.
فاکتورهای موثر بر گردهافشانی پسته
همانطور که ذکر شد، گل‌های درخت پسته روی دو پایه جدا از هم تشکیل می‌شوند و برای تولید میوه باید گرده درخت نر به گل درخت ماده منتقل شود و برای همین موضوع، باد مهم‌ترین عامل است:
اثر باد بر گردهافشانی پسته
در گردهافشانی پسته، گرده‌های گل نر در زمانیکه به اصطلاح رسیده‌اند، بوسیله باد در باغ پراکنده شده و روی کلاله چسبناک گل ماده قرار می‌گیرند. با رسیدن دانه گرده گل نر به گل ماده یک سری پروتئین‌ها و فیتوهورمون‌ها از دانه گرده ترشح می‌شود تا زمینه برای نفوذ به داخل خامه و سپس رسیدن به تخمدان گل فراهم شود. علاوه‌براین سطح کلاله هم در زمان قرار گرفتن دانه گرده روی آن هورمون‌های مهمی نظیر جیبرلین‌ها را ترشح می‌کند تا شرایط برای تلقیح موثر فراهم شود. پس از رشد لوله گرده و نفوذ به داخل تخمدان، پدیده لقاح انجام شده و در نهایت بذر و به اصطلاح مغز پسته تشکیل خواهد شد.
اثر تراکم دانه گرده پسته بر گرده افشانی موثر
در مطالعات مشخص شده است که در برخی گیاهان در زمان گردهافشانی هر چه تعداد دانه گرده یا تراکم دانه گرده بر روی کلاله مادگی بیش‌تر باشد، گرده افشانی موثرتر و تلقیح بهتر انجام می‌شود و کیفیت بذر و میوه نیز مطلوب‌تر خواهد بود. در مورد اثر تراکم دانه گرده در پسته بررسی‌ها هنوز ادامه دارد و طبق برخی مطالعات مشخص شده است که اگر بازای هر مادگی در پسته، دانه گرده بیش‌تری روی کلاله قرار بگیرد، تلقیح بهتر و خصوصیات مغز پسته نیز مطلوب‌تر خواهد بود. در بحث تراکم دانه گرده برای گردهافشانی موثر و جلوگیری از تلقیح پوچ در پسته، بهتر است همواره با مطالعات روز دنیا پیش برویم.
اثر عناصر غذایی بر گردهافشانی و تلقیح درخت پسته
عناصر غذایی در درخت پسته نقش کلیدی برای فرآیندهای حیاتی از جمله گردهافشانی دارند و بالتبع اگر درخت پسته قوی باشد قطعا گلدهی بهتر دارد و گرده‌ها و تخمک‌های قوی‌تری تولید خواهد کرد. اگر اندام‌های گل قوی‌تر باشند، گردهافشانی موثر و تلقیح به موقع صورت گرفته و تولید پسته هم مناسب‌تر خواهد بود.
تاکید بر برنامه کودی و فروت ست پسته از این جهت است که تمام عناصر موجود در کودها در پروسه‌های مختلف رشد و گلدهی و تولید میوه اثرگذار هستند و هیچ پروسه مهمی در پسته بدون دخالت عناصر انجام نمی‌شود. مثالی از این موضوع، عناصر بر (Boron)، روی (Zinc)، نیتروژن و کلسیم است که چهار عنصر مهم در بحث گلدهی و گردهافشانی و همچنین تلقیح پسته هستند و باید در برنامه کودی فصل رشد و فروت‌ست پسته مورد توجه قرار گیرند. هر چند نمی‌توانیم از نقش سایر عناصر در گردهافشانی پسته و تلقیح هم اجتناب کنیم و باید همه عناصر را در برنامه کودی پسته و فروت ست در نظر بگیریم.
در پلتفرم جامع اگرویار برای مدیریت مزرعه و باغ در تمام مراحل، خدمات به کشاورزان عزیز ارائه می‌شود که از جمله آن‌ها برای باغات پسته، سامانه تامین نیاز سرمایی پسته و سامانه برنامه کودی و فروت‌ست اختصاصی برای باغ پسته است. ارائه خدمات اگرویار در بستر اپلیکیشن به بهبود عملکرد و تولید پسته در کشور کمک شایانی می‌کند.
اثرات گرد و غبار بر گردهافشانی پسته
گرد و غباری که در باغ پسته چه بصورت مصنوعی (خاکورزی و …) و چه طبیعی ایجاد شود، یکی از مهم‌ترین عوامل مختل کننده گردهافشانی پسته است. بررسی‌های پژوهشگران نشان داده است که برخی ذرات گرد و غبار از نظر سایز مشابه دانه‌های گرده پسته هستند و اگر بجای دانه گرده روی کلاله گل ماده قرار بگیرند باعث تحریک کلاله شده ولی چون دانه گرده‌ای نیست که جوانه بزند و تلیقح و تولید بذر انجام بگیرد، جنین سقط شده، بذری تشکیل نمی‌شود و در نتیجه پسته پوک خواهد شد. علاوه بر این ذرات گرد و غبار در بسیاری مواقع همراه با ذرات علف‌کش‌ها و سایر سموم نیز هستند و همین مسئله آسیب شدیدی به سطح کلاله گل ماده وارد می‌کند و در نتیجه تلقیح پوچ خواهد بود. البته در برخی مناطق پسته کاری گرد و غبار دائمی است و این مسئله که گرد و غباری در باغ نباشد، امکان پذیر نیست. به همین دلیل باید حتما گرده افشانی مصنوعی پسته چه به صورت دستی و چه با توربولاینرها انجام شود تا شاهد کاهش عملکرد باغ پسته نباشید.
نکته مهم: بارندگی باعث خیس شدن گرده‌های نر و عدم پراکنش آن‌ها شده علاوه بر این کلاله گل‌های ماده هم توانایی پذیرش گرده را به دلیل خیس شدن سطح کلاله ندارند و در نتیجه گردهافشانی موثری برای پسته نخواهید داشت.