نکات مهم گرده افشانی پسته (طبیعی و مصنوعی)

یکی از چالش‌های تامل برانگیز باغات پسته بحث گرده افشانی این درختان است، از این جهت که اگر گرده افشانی پسته انجام نشود عملا میوه ای تولید نشده و عملکردی هم نخواهیم داشت. همانطور که می دانید درخت پسته دوپایه است و باید درختان نر و ماده برای گرده افشانی موثر و سپس تلقیح گل ها به بهترین روش های آرایش کاشته شوند تا نتیجه مطلوبی بگیریم. طی سال‌های اخیر گرده افشانی پسته به صورت مصنوعی هم بسیار مورد توجه پسته کاران عزیز قرار گرفته است.

گرده افشانی پسته چیست؟

درخت پسته دوپایه (یعنی گل های نر و ماده بر روی دو پایه مجزا از هم قرار دارند) است و در باغ باید درختان نر و ماده که دو درخت مجزا از هم هستند با آرایش مناسبی کشت شوند. اصل موضوع این است که گرده ها از گل های درخت نر آزاد شده و بوسیله باد در هوا پراکنده و روی گل های درخت ماده قرار می گیرند و پس از گرده افشانی هم تلقیح باید صورت بگیرد تا پسته تشکیل شود.  

آرایش درختان نر و ماده برای گرده افشانی پسته چگونه باشد؟

تازمانیکه آرایش درختان نر و ماده در باغ پسته درست و اصولی نباشد، گرده افشانی پسته دچار اختلال شده، گل‌ها می ریزند و پسته ها پوچ خواهند بود. طبق مطالعات روز دنیا مشخص شده است که بهترین نتیجه برای گرده افشانی پسته در نسبت ۱ به ۸ یا ۱ به ۱۰ درخت نر به ماده پسته بدست آمده است اما در برخی مناطق دنیا هم نسبت ۱ به ۱۵ انجام می شود. متاسفانه در برخی باغات پسته کشور نسبت درختان نر به ماده ۱ به ۲۵ است و این تعداد درخت نر بسیار کم است و درصد گرده افشانی موثر را کاهش می دهد. توجه داشته باشید که نقش درختان نر در گرده افشانی پسته به هیچ وجه نباید دست کم گرفته شود و اگر تعداد درختان نر در باغ پسته شما کم باشد نباید انتظار عملکرد مناسب از باغ خود داشته باشید.

گرده افشانی مصنوعی برای پسته چگونه انجام می شود؟

در زمان گرده افشانی پسته به صورت طبیعی ممکن است برخی عوامل باعث کم شدن تعداد دانه گرده درخت نر و کاهش پراکنش گرده ها در باغ شوند، یا ممکن است در زمان گرده افشانی پسته سرعت باد کافی نباشد، به همین دلیل با استفاده از گرده افشانی مصنوعی می توان به بهتر شدن تلقیح و عملکرد پسته کمک کرد. چند روش برای گرده افشانی مصنوعی پسته وجود دارد که یکی از متداول‌ترین آن‌ها جمع‌آوری دانه های گرده گل نر و قرار دادن درون بطری است (در شرایط مناسب دمایی و رطوبتی) تا زمانیکه گل ماده آماده دریافت گرده باشد. پس از آمادگی گل ماده برای گرده افشانی، گرده ها به صورت پاششی با اسپری‌ها روی گل‌های ماده قرار می‌گیرند و به این ترتیب گرده افشانی مصنوعی پسته انجام می شود.

چگونه می توانیم گرده افشانی پسته رو بهبود ببخشیم؟

در بسیاری نقاط دنیا، باغداران پسته روش‌های نوینی را برای بهتر شدن گرده افشانی پسته اجرا می کنند. به عنوان مثال برای گرده‌ افشانی مصنوعی از دستگاه های توربولاینری که قادر به ایجاد باد در زمان گرده افشانی هستند، استفاده می شود و می توان با جریان باد مصنوعی در هوای باغ به بهتر پخش شدن دانه های گرده و قرار گرفتن روی گل های ماده کمک کرد. گزارش هایی هم از استفاده هلیکوپتر در برخی باغات پسته دنیا منتشر شده است که اگر اصولی اجرا شود بسیار به گرده افشانی موثر پسته کمک خواهد کرد.

آیا بارندگی و گرد و غبار بر گرده افشانی پسته اثرگذارند؟

تغییرات اقلیمی که هر ساله در حال وقوع است بسیار بر گرده افشانی پسته اثرگذار هستند و نمی توان از این اتفاقات اجتناب کرد. از جمله مهم ترین این تغییرات اقلیمی بارندگی و یا گرد و غبار در زمان گرده افشانی پسته است.

بارندگی در درجه اول باعث خیس شدن دانه‌های گرده شده و در نتیجه پراکنش گرده‌ها از گل‌های نر اتفاق نمی‌افتد. در گل های ماده هم سطح کلاله خیس شده و اگر به صورت مصنوعی هم بخواهید گرده افشانی پسته را انجام دهید، امکان‌پذیر نیست.

اثرات منفی گرده و غبار بر گرده افشانی پسته از این جهت است که این ذرات مانع قرار گرفتن دانه گرده بر روی کلاله و گرده افشانی موثر می‌شوند و در نتیجه تلقیح پوچ خواهد بود. در مناطقی که گرد و غبار دائمی است و قرار گرفتن دانه گرده بر روی کلاله همراه با ذرات گرد و غبار است، باید همیشه گرده افشانی مصنوعی پسته برای رسیدن به گرده افشانی موثر و تلقیح درست در برنامه مدیریت باغ قرار بگیرد. البته گرد و غبار توسط عملیاتی مانند خاکورزی در باغ هم ممکن است اتفاق بیفتد که باید حتما به این موضوع توجه ویژه داشته باشید.

نکته مهم: قبل و در زمان گرده افشانی پسته خاکورزی انجام ندهید. خاکورزی در باغ باعث گرد و غبار شده و ذرات گرده و غبار بجای دانه‌های گرده روی کلاله قرار می‌گیرند و از گرده افشانی موثر جلوگیری خواهد شد.

از نظر علمی گرده افشانی پسته چه اهمیتی دارد؟

گرده افشانی یکی از پدیده های حیاتی در جهان است و برای بقا تمام موجودات زنده و چرخه تولید مواد غذایی اهمیت ویژه ای دارد. برای گرده افشانی گیاهان می توان گفت که رخدادها و حشرات و حیوانات مختلفی نقش دارند و از جمله موثرترین آن‌ها باد، آب و حشرات گرده افشان کننده مانند زنبورعسل هستند. این مسئله که کدام عامل گرده افشان کننده برای کدام درخت مهم است به ژنتیک و گلدهی گیاه (دو پایه، تک پایه و کامل) مربوط است. در درخت پسته به دلیل دوپایه بودن، گرده افشانی مهم‌ترین پروسه برای داشتن عملکرد است و اگر اختلالی در گرده افشانی پسته ایجاد شود عملا پسته ای تشکیل نمی‌شود.

چرا باد در گرده افشانی پسته مهم است؟

همانطور که گفته شد، گل های درخت پسته روی دو پایه جدا از هم تشکیل می‌شوند و برای تولید میوه باید گرده درخت نر به گل درخت ماده منتقل شود و برای همین موضوع، باد مهم ترین عامل است. از دید علمی، گرده افشانی پسته به این صورت است که گرده‌های گل نر در زمانیکه به اصطلاح رسیده اند، بوسیله باد در باغ پراکنده شده و روی کلاله چسبناک گل ماده قرار می‌گیرند. با رسیدن دانه گرده گل نر به گل ماده یک سری پروتئین ها و فیتوهورمون‌ها از دانه گرده ترشح می شود تا زمینه برای نفوذ به داخل خامه و سپس رسیدن به تخمدان گل فراهم شود. علاوه براین سطح کلاله هم در زمان قرار گرفتن دانه گرده روی آن هورمون های مهمی نظیر جیبرلین ها را ترشح می کند تا شرایط برای تلقیح موثر انجام بگیرد. پس از رشد لوله گرده و نفوذ به داخل تخمدان پدیده لقاح انجام شده و در نهایت بذر و به اصطلاح مغز پسته تشکیل خواهد شد.

از نظر علمی گرد و غبار چه اثری بر گرده افشانی پسته دارد؟

 شاید به نظر ساده بیاید که گرد و غبار در باغ پسته چه مصنوعی و چه طبیعی اثری بر گرده افشانی پسته ندارد، اما در واقع اینگونه نیست و یکی از مهم ترین عوامل مختل کننده این پروسه مهم گرد و غبار است. چه در تحقیقات گذشته و چه در پژوهش های جدید مشخص شده است که برخی ذرات گرد و غبار از نظر سایز مشابه دانه های گرده پسته هستند و اگر بجای دانه گرده روی کلاله گل ماده قرار بگیرند باعث تحریک کلاله شده ولی چون دانه گرده ای نیست که جوانه بزند و تلیقح و تولید بذر انجام بگیرد، جنین سقط شده، بذری تشکیل نمی‌شود و در نتیجه پسته پوک خواهد شد. علاوه بر این ذرات گرد و غبار در بسیاری مواقع همراه با ذرات علف کش‌ها و سایر سموم نیز هستند و همین مسئله آسیب شدیدی به سطح کلاله گل ماده وارد می‌کند و در نتیجه تلقیح پوچ خواهد بود.

البته در برخی مناطق پسته کاری گرد و غبار دائمی است و این مسئله که گرد و غباری در باغ نباشد، امکان پذیر نیست. به همین دلیل باید حتما گرده افشانی مصنوعی پسته چه به صورت دستی و چه با توربولاینرها انجام شود تا شاهد کاهش عملکرد باغ پسته نباشید.

پدیده زنیا و متازنیا (Xenia and Metaxenia) چیست؟

این دو اصطلاح سال هاست مورد مطالعه محققان است و در برخی درختان میوه مانند پسته اثبات شده است. پدیده زنیا یعنی اثر دانه گرده بر خصوصیات بذر و متازنیا به معنی اثر دانه گرده بر خصوصیات میوه است. ممکن است زنیا و متازنیا اثرات مثبت یا منفی بر پسته داشته باشند که باید همواره این مسئله مورد نظر باشد. بر اساس این دو پدیده مهم باید قبل از هر اقدامی برای احداث باغ پسته، پایه های نر و ماده را به نحوی انتخاب کنید که حداکثر همپوشانی زمانی (یعنی زمان پراکنش گرده های درخت نر با پذیرش کلاله گل ماده یکسان باشد) و سازگاری را در گرده افشانی داشته و دانه های گرده نیز اثرات مثبتی بر مغز پسته داشته باشند. انتخاب پایه مناسب درخت نر یا گرده‌زا یکی از موضوعاتی است که همواره در مطالعات پسته در نظر گرفته می‌شود تا بهترین نتیجه از باغ پسته بدست آید و در صورتیکه پایه نر سازگاری مناسبی با درختان ماده نداشته باشد حتی ممکن است باعث ریزش گل‌ها و میوه‌های پسته هم بشود. در انتخاب پایه نر برای بهبود گرده افشانی و نتیجه مطلوب باید شرایط منطقه و رقم درخت ماده نیز در نظر گرفته شود.

اثر تراکم دانه گرده پسته بر گرده افشانی موثر چگونه است؟

در پژوهش ها مشخص شده که در برخی درختان میوه هر چه تعداد دانه گرده یا تراکم دانه گرده بر روی کلاله مادگی بیش تر باشد، گرده افشانی موثرتر و تلقیح بهتر صورت می گیرد و کیفیت بذر و میوه نیز مطلوب تر خواهد بود. در مورد اثر تراکم دانه گرده در پسته بررسی ها هنوز ادامه دارد و طبق برخی مطالعات مشخص شده است که اگر بازای هر مادگی در پسته، دانه گرده بیش تری روی کلاله قرار بگیرد، تلقیح بهتر خواهد بود و خصوصیات مغز پسته هم مطلوب تر خواهد بود (منبع). در بحث تراکم دانه گرده برای گرده افشانی موثر و جلوگیری از تلقیح پوچ در پسته، بهتر است همواره با مطالعات روز دنیا پیش برویم.

ما در تیم تحقیق و توسعه دایان نیز بررسی های روز دنیا رو مدنظر داریم و در صورت تغییر برخی نظریات، قطعا مطالب را به روز خواهیم کرد.

منابع

+ https://ucanr.edu/blogs/blogcore/postdetail.cfm?postnum=39700#:~:text=Pollen is released by male, is needed for successful pollination.
+ Dust Interferes with Pollen–Stigma Interaction and Fruit Set in Pistachio Pistacia vera cv. Kerman. (2019). Hortscience, 54(11):1967_1971. Doi:10.21273/HORTSCI14330-19.
+ Effect of supplementary pollination using enriched pollen suspension with Zn on fruit set and fruit quality of pistachio. (2017). Scientia Horticulturae, 216:272_277. Doi:10.1016/j.scienta.2017.01.027.