براساس گزارش فائو، میانگین عملکرد گندم آبی و دیم ایران در سال‌های اخیر، حدود 1/5 تن است که حدود 50 درصد از میانگین عملکرد دنیا کمتر است. این آمار و ارقام نشان می‌دهد که کشاورزی در ایران درگیر خلاء‌های عملکرد زیادی است و باید آسیب‌شناسی و رفع شوند. به هر عاملی که باعث عدم دسترسی کشاورز به موفقیت در تولید شود، خلأ تولید گفته می‌شود.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
بررسی چند تعریف در ارتباط با عملکرد گندم و جو
چند تعریف و عبارت را در ارتباط با عملکرد گندم و جو بررسی می‌کنیم.
رکورد عملکرد
به بیشترین میزان برداشت یک محصول در واحد سطح گفته می‌شود. این عملکرد، اجرایی و قابل دستیابی است. دستیابی به رکورد عملکرد در بعضی از سال‌های تولید و به دلیل وجود شرایط استاندارد مدیریتی و اقلیمی قابل دسترس است. این رکورد وابستگی زیادی به اقلیم و منطقه دارد. به طور مثال رکورد برداشت در ایران 14.5 تن است.
میانگین عملکرد (متوسط عملکرد)
با تقسیم مجموع تناژ برداشت شده (از تمامی قطعات مزرعه یک کشاورز یا کل مزارع کشور) نسبت به کل مساحت کاشت، متوسط عملکرد بدست می‌آید.
کشاورزان عزیز باید این نکته مهم را بدانند که متوسط برداشت و رکورد برداشت در هر منطقه و در هر سال به صورت جداگانه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. متغیرهای زیادی در دستیابی به این عمکرد دخیل است. از جمله: مدیریت تغذیه (چگونگی و زمان استفاده از کود گندم)، کاشت، آبیاری، آفات و بیماری‌ها و از همه مهم‌تر اقلیم که نقش مهمی دارد.
کشاورز پیشرو و نمونه به کشاورزی گفته می‌شود، که بتواند متوسط عملکرد مزارع خود را به رکورد سال در منطقه نزدیک کند. صرف افزایش رکورد در یک قطعه موجب نمونه شدن و یا پیشرو بودن کشاورز نیست. در حالی که بسیاری از کشاورزان رکورد عملکرد خود را شاخصی برای ارزیابی می‌دانند اما متوسط عملکرد یک کشاورز است که مورد ارزیابی فنی و علمی قرار می‌گیرد.
شاخص‌های مهم اثرگذار بر افزایش عملکرد گندم و جو
شاخص‌های اثرگذار بر عملکرد را می‌توان به دو دسته شاخص‌های مستقیم و غیر مستقیم تقسیم کرد.
شاخص‌های مستقیم، مستقیماً بر روی عملکرد تأثیر می‌گذارند در حالی‌که شاخص‌های غیرمستقیم به صورت فرعی و با تاثیر بر عوامل دیگر می‌توانند بر روی عملکرد تأثیر داشته باشند. اهمیت شاخص‌های مستقیم در آن است که اگر بتوانیم بر روی این شاخص‌ها تأثیر مثبت داشته باشیم سریعاً و بی‌واسطه عملکرد قابلیت افزایش پیدا خواهد کرد.
ازجمله عواملی که می‌توانند مستقیم و غیرمستقیم روی عملکرد نهایی گندم و جو تاثیرگذار باشند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تراکم مناسب بوته
- تعداد خوشه در مترمربع
- میزان بذر مصرفی
- عمق کاشت
- تاریخ کاشت
- تعداد دانه در خوشه
- وزن هزار دانه
- انتخاب رقم مناسب
- مدیریت آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز
- آبیاری‌ها
لازمه رسیدن به عملکرد مطلوب در گندم و جو، مدیریت تمام عوامل موثر بر تولید ازجمله کوددهی اصولی، رعایت تاریخ کاشت، تراکم و عمق مناسب کاشت، آبیاری‌ها، مدیریت آفات و بیماری‌ها، علف‌های هرز و… است. بنابراین عملکرد نهایی، نتیجه مجموعه‌ای از عوامل مدیریتی در مزرعه است و یک عامل (به عنوان مثال کوددهی) به تنهایی نمی‌تواند افزایش چشمگیر عملکرد را رقم بزند.
اهداف مهم کوددهی در مراحل مختلف رشد گندم و جو
در جدول زیر مجموعه هدف‌گذاری‌هایی که برای رسیدن به عملکرد مطلوب گندم و جو مورد نیاز است، به تفیک مرحله رشدی ذکر شده است. بخش زیادی از این اهداف با اجرای یک برنامه کوددهی مناسب و اصولی قابل دستیابی است.
| مرحله | اهداف کوددهی |
|---|---|
| قبل یا حین کاشت | تقویت بنیه بذر برای جوانه‌زنی، سبز شدن و استقرار مناسب گیاهچه تامین بخشی از عناصر پرمصرف مورد نیاز با کودهای پایه |
| سبز شدن و استقرار گیاهچه | رشد و توسعه ریشه استارت رشدی مناسب گیاهچه |
| پنجه‌زنی | تولید تعداد پنجه‌های بارور مناسب افزایش جایگاه‌های تولید دانه در طرح اولیه سنبله |
| ساقه روی | افزایش توسعه برگی و رشد بوته افزایش استحکام ساقه برای جلوگیری از خوابیدگی بوته تامین عناصر مورد نیاز برای پرشدن دانه |
| ظهور سنبل | افزایش کیفیت تلقیح و افزایش تعداد دانه تشکیل شده در سنبله |
| پر شدن دانه | افزایش پرشدن دانه |
بسته به شرایط مختلف ممکن است اهداف ذکر شده در جدول بالا برای هر کشاورز تغییرات اختصاصی داشته باشد که این موارد بصورت کامل در برنامه‌های کوددهی اگرویار لحاظ می‌شوند.
در ادامه مقاله به نکات مهم کوددهی در هر مرحله رشد گندم پرداخته شده است.
کوددهی گندم در مراحل مختلف رشدی
گیاهان در مراحل مختلف رشدی، نیازهای غذایی متفاوتی دارند و برای تغذیه اصولی باید شناخت کافی از فیزیولوژی گیاه و مراحل رشدی آن داشته باشیم.
کوددهی گندم و جو قبل و حین کاشت
مهم‌ترین اقداماتی که در مرحله کاشت باید مدنظر قرار داد، مصرف کودهای پایه، کودهای زیستی-میکروبی و تقویت بنیه بذر با کودهای بذرمال است.
- استفاده از کودهای بذرمال برای تقویت بنیه بذر تاثیر زیادی در افزایش سرعت جوانه‌زنی، سبز شدن و استقرار گیاهچه و همچنین توسعه ریشه دارد. مصرف این کود تاثیر زیادی در عملکرد نهایی دارد. در یک مقاله جداگانه بطورکامل درباره اهمیت استفاده از کودهای بذرمال در گندم و جو صحبت کردیم.
- بخش عمده برخی از عناصر غذایی گندم و جو باید در قالب کودهای پایه قبل از کاشت وارد خاک شوند. برای این منظور می‌توان از کودهای پایه فسفره، پتاسه، گوگرد و در مقادیر کم نیتروژن استفاده کرد.
- استفاده از کودهای زیستی-باکتریایی نیز قبل از کاشت تاثیر زیادی در افزایش فراهمی عناصر غذایی برای رشد و تولید و همچنین احیاء خاک دارند. از نمونه کودهای زیستی-باکتریایی باکیفیت بازار می‌توان به نیتروباکتر، فسفوباکتر، پتاس‌باکتر و سولفوباکتر دایان اشاره کرد.
در مقالات جداگانه به نکات کاربردی قبل از کاشت گندم و جو و همچنین توصیه‌های کوددهی زمان کاشت گندم و جو پرداختیم که برای مطالعه بیشتر توصیه می‌شوند.
کوددهی گندم و جو در مرحله سبز شدن و استقرار
استقرار و رشد اولیه گیاهچه و همچین توسعه کافی ریشه گندم و جو در مراحل اولیه رشد اهمیت بالایی دارد. بخشی از این رشد با کودهای بذر مال تقویت می‌شود. بعد از سبز شدن، استفاده از کودهای حاوی روی، اسیدآمینه‌ها و کودهای نیتروژنی مثل اوره می‌تواند به توسعه ریشه و رشد اولیه بوته کمک کند.
توجه شود که مصرف زیاد کودهای نیتروژنی یا اسیدآمینه‌ها در مناطق سردسیری ممکن است باعث افزایش حساسیت بوته به سرما و خسارت به مزرعه شود. بنابراین در این مناطق این کودها باید با احتیاط بیشتر مصرف شوند.
کوددهی گندم و جو در مرحله پنجه‌زنی
طرحِ اولیه سنبله و تعداد جایگاه‌های دانه روی خوشه در مرحله پنجه‌زنی تشکیل می‌شود که مستقیم روی عملکرد نهایی تاثیرگذار است. به پنجه‌هایی که وارد فاز زایشی شده باشند و در آنها طرح اولیه سنبله تشکیل شده باشد، پنجه‌های بارور یا موثر گفته می‌شود. توجه شود که هدف مهم کوددهی در این مرحله، تولید پنجه‌های موثر و بارور است، اما اگر تعداد پنجه‌های غیربارور (علفی) زیاد باشد، عملکرد نهایی افت زیادی خواهد داشت.
- کودهای نیتروژنی و اسیدآمینه‌ها تاثیر زیادی در رشد برگی و تولید پنجه دارند. اما توجه شود که مصرف بی‌رویه این کودها ممکن است باعث تولید پنجه‌های غیربارور و همچنین حساسیت بوته به سرمای زمستان شود.
- عنصر پتاسیم نقش مهمی در افزایش مقاومت بوته به سرمای زمستان و همچنین رشد پنجه دارد. در این مرحله می‌توان از کودهای پتاسیمی با منبع مناسب بصورت محلول‌پاشی برگی استفاده کرد.
- محلول‌پاشی کودهای حاوی عنصر روی و ریزمغذی‌ها در مرحله پنجه‌زنی هم تاثیر زیادی در تشکیل طرح اولیه سنبله و تعداد جایگاه‌های تولید دانه و افزایش عملکرد دارد.
در مقاله‌ای جداگانه به تمام نکات مهم کوددهی در مرحله پنجه‌زنی گندم و جو پرداختیم که مطالعه آن پیشنهاد می‌شود.
کوددهی گندم در مرحله ساقه‌روی
در مرحله ساقه‌روی، گیاه شروع به توسعه برگی و رشد روشی می‌کند. در این مرحله گیاه نیاز بالایی به جذب آب و عناصر غذایی بخصوص نیتروژن دارد. بخش زیادی از نیتروژن مورد نیاز باید در مرحله ساقه‌روی تامین شود. هرگونه تنش آبی و کمبود نیتروژن در این مرحله باعث افت عملکرد می‌شود.
استفاده از کودهای اسید آمینه و کودهای نیتروژنی مثل اوره یا سولفات آمونیوم در مراحل ساقه‌روی باعث رشد مناسب بوته‌ها خواهد شد.
توجه شود که مصرف بی‌رویه کودهای اوره ممکن است باعث افزایش حساسیت بوته به خوابیدگی (ورس) شود. برای جلوگیری از این مشکل توصیه می‌شود این کودها را بصورت تقسیطی و در چند مرحله از ساقه روی مصرف کنید.
پتاسیم نقش مهمی در افزایش استحکام ساقه و پرشدن دانه داخل سنبله دارد. بخشی از نیاز پتاسیمی را می‌توان بصورت پایه قبل از کاشت و بخش دیگر را در اواسط تا اواخر ساقه‌روی بصورت کودآبیاری مصرف کرد.
کوددهی گندم در مرحله ساقه‌روی گندم و جو را در یک مقاله جداگانه بطورکامل توضیح دادیم. برای اطلاعات بیشتر، مطالعه آن توصیه می‌شود.
کوددهی گندم و جو در مراحل ظهور سنبل و پرشدن دانه
چند روز بعد از ظهور سنبل، طی عملیات گلدهی و گرده‌افشانی، تعداد دانه در سنبل تعیین می‌شود. همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم، تعداد دانه در سنبل یکی از مهم‌ترین پارامترهایی است که بصورت مستقیم روی عملکرد نهایی تاثیر می‌گذارد.
با کوددهی مناسب در این مرحله می‌توان تعداد دانه در سنبل و عملکرد گندم و جو را افزایش داد. با محلول‌پاشی برخی مواد کودی مثل روی و سایر ریزمغذی‌ها می‌توان بصورت قابل ملاحظه‌ای تعداد دانه در سنبل را افزایش داد.
برای این مرحله نیز یک مقاله جداگانه نگارش کردیم که در آن بطورکامل به نکات مهم کوددهی در مرحله ظهور خوشه و پرشدن دانه گندم اشاره کردیم.
از دیگر شاخص‌های مهمی که بصورت مستقیم روی عملکرد دانه تاثیر دارد، وزن هزار دانه است. افزایش وزن دانه باعث افزایش عملکرد خواهد شد. برای این منظور در مراحل پرشدن دانه می‌توان با محلول‌پاشی برخی مواد کودی مثل سیلیکات پتاسیم باعث پیامرسانی انتقال مواد به دانه، افزایش پرشدن دانه و افزایش عملکرد شد.
کشاورز و کارشناس عزیز، توصیه‌های کودی که در این مقاله ذکر کردیم، همه بصورت عمومی و تنها بخش‌هایی از یک برنامه جامع کوددهی گندم و جو هستند. ممکن است مزرعه شما بسته به شرایط، نیازهای متفاوتی داشته باشد و در این شرایط نوع، مقادیر و روش مصرف کودها باید تغییر کند. برنامه‌های کوددهی اگرویار بصورت کاملا اختصاصی و متناسب با شرایط مزرعه شما نگارش می‌شوند که می‌تواند کمک حال شما در مسیر تولید و راهنمای مناسبی برای افزایش عملکرد باشد. برای دریافت برنامه کوددهی اختصاصی گندم و جو با ما در ارتباط باشید.