این سوال که ” چطور می توانیم میوه های درشت و بزرگی تولید کنیم؟” از جمله سوالات مهم باغداران مرکبات است که همواره برای داشتن عملکرد بالاتر از ما پرسیده میشود.
برای پاسخ به این سوال باید توجه داشته باشید که کوچک و ریز بودن میوه های مرکبات موردپسند مردم نیست و معمولا میوه های درشت بسیار زودتر از میوه های ریز فروخته خواهند شد. هدف اصلی تمام باغداران عزیز در باغات مرکبات، پیدا کردن راهکارهایی برای درشت شدن میوه و افزایش عملکرد است (بجز ارقامی که به صورت ژنتیکی کوچک هستند).
نکات مهمی که باید در بحث درشت شدن میوه مورد توجه قرار بگیرد شامل ژنتیک گونه‌های مرکبات و بکار بردن تکنیک‌هایی برای درشت شدن میوه است. ۱- اگر گونه‌های مرکبات به صورت ژنتیکی ریز و کوچک باشند، از یک حدی بیشتر، درشت‌تر نمی‌شوند و تلاش باغدار و کارشناس نیز به نتیجه نمی‌رسد. ۲- با دانستن فیزیولوژی مرکبات و کاربرد برخی تکنیک‌ها می‌توانیم میوه های درشت‌تری در مرکبات داشته باشیم.
برای درشت شدن میوه باید بدانیم که افزایش تعداد و اندازه سلول‌ها در بحث درشتی میوه نکته اساسی است و برای رسیدن به این هدف تغذیه و کوددهی صحیح و مدیریت آبیاری شرط لازم است.
رشد میوه در مرکبات شامل سه مرحله مختلف است ۱- تقسیم سلولی و افزایش تعداد سلول‌ها (یک ماه) ۲- دوره رشد سریع میوه شامل بزرگ شدن سلول‌ها و افزایش سایز میوه (سه تا شش ماه) ۳- توقف رشد میوه، رنگ‌گیری میوه و رسیدگی کامل.
تیم آموزشی دایان با علم بر باغات مرکبات ایران مطالبی کاربردی و اجرایی برای شما باغدار عزیز آماده کرده است و بخوبی در جریان مشکلات باغات مرکبات مانند کاهش بارندگی و منابع آبی برای آبیاری مطلوب در برخی مناطق، افزایش هزینه‌های سیستم های آبیاری بهینه و سایر مشکلاتی که منجر به کم شدن عملکرد می شود، است.
در این مطلب تجربیات باغداران باتجربه و دانش را نیز برای شما جمع‌آوری کرده‌ایم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
تاثیر آبیاری بر درشت شدن میوه مرکبات
اگر طی دوره رشد میوه، آبیاری صحیح و اصولی و به میزان نیاز در اختیار مرکبات قرار نگیرد، قطعا رشد میوه مطلوب و کافی نبوده، میوه ها ریز و کوچک می‌شوند و عملکرد باغ مرکبات به شدت کاهش می‌یابد.
یکی از مهم‌ترین عواملی که برای درشت شدن میوه در مرکبات نیاز است، افزایش میزان قندهای داخل میوه است که همزمان با این فرآیند مهم، باید آب کافی نیز در اختیار گیاه قرار بگیرد. افزایش قندها در داخل سلول‌های میوه سبب شده تا سلول به شدت جاذب آب شود و اگر با مدیریت آبیاری بتوان نیاز آبی درخت را تامین کرد، قطعا میوه مرکبات درشت خواهد شد.
رشد میوه در مرکبات شامل مراحل تقسیم سلولی، بزرگ شدن سلول‌ها و پر شدن فضای بین سلول‌ها است که به رقم و شرایط اقلیمی وابسته است. برای تقسیم سلولی در میوه مرکبات معمولا دو ماه زمان نیاز است و مراحل بزرگ شدن سلولی و درشت شدن میوه نیز بسته به رقم ممکن است تا شش ماه زمان ببرد. از آنجاییکه این مراحل تا زمان برداشت میوه از جمله مراحل کلیدی و مهم در آبیاری درختان مرکبات است، رعایت زمانبندی صحیح و فواصل آبیاری نقش بسزایی در درشت شدن میوه مرکبات دارد.
الف) فواصل آبیاری
طی ماه‌های مختلف نیاز آبی درختان مرکبات متفاوت است. نیاز آبی مرکبات در زمستان کمترین میزان بوده و بیشترین نیاز بسته به رقم از اردیبهشت تا مهرماه است. به دلیل عمیق نبودن ریشه مرکبات و رشد زیاد شاخه و برگ، تعداد میوه زیاد و زمان طولانی رشد میوه، مرکبات به هیچ وجه قادر به تحمل کم‌آبی نیستند. باغداران عزیز توجه داشته باشید که برای تولید و عملکرد بالا و درشت شدن میوه در مرکبات باید آب به میزان کافی در اختیار درخت قرار گیرد. اگر در طول دوره رشدی میوه و بزرگ شدن آن، درختان مرکبات با تنش کم‌آبی مواجه شوند، اثرات منفی بر درشت شدن میوه خواهد داشت. فواصل آبیاری مرکبات از زمان تشکیل میوه تا برداشت بسته به شرایط اقلیمی، خاک مزرعه ( بافت و ساختمان )، رقم، سن درخت و … ، بین ۵ تا ۷ روز است.
ب) روش آبیاری
در باغات مرکبات کشور روش‌های آبیاری بطور معمول به صورت غرقابی و یا قطره‌ای است. آبیاری قطره‌ای به دلیل مصرف بهینه آب و زیاد بودن تعداد دفعات آبیاری، امکان کم کردن فاصله‌های آبیاری در فصل تابستان، کاهش هدر رفت آب، تزریق یکنواخت‌تر و مطلوب‌تر کودهای کشاورزی مایع و جامد و… از روش آبیاری غرقابی بهتر است. متاسفانه در آبیاری غرقابی کنترل میزان آب ورودی به هر درخت مشکل است و اتلاف آب نیز بسیار زیاد خواهد بود.
تغذیه و کود برای درشت شدن میوه مرکبات
باغداران محترم توجه داشته باشید که اگر برنامه تغذیه و کوددهی برای مرکبات درست و اصولی انجام نشود و عناصر غذایی لازم تامین نگردد، میوه ها رشد کافی را نداشته، کوچک و ریز می‌شوند و عملکرد مرکبات بشدت کم خواهد شد. در مرکبات تغذیه صحیح برای رشد مطلوب و درشت شدن میوه ها، باید در اختیار درخت قرار بگیرد تا عناصر غذایی لازم برای درشت شدن میوه را داشته باشد.
برای درشت شدن میوه در مرکبات، تغذیه و کوددهی درخت باید طی مراحل رشدی مختلف انجام شود. پتاسیم مهم‌ترین و کلیدی‌ترین عنصر برای درشت شدن میوه در مرکبات است که نقش اصلی آن در میوه، افزایش انتقال مواد قندی به سمت میوه است که تجمع این مواد قندی در سلول‌های میوه باعث درشت شدن میوه در مرکبات خواهد شد. دسترسی کافی میوه به عنصر پتاسیم طی نخستین مراحل تقسیم سلولی و بزرگ شدن سلول‌ها، نقش اساسی در درشت شدن میوه مرکبات دارد.
نکته ۱: در کنار کودهای پتاسیمی که نقش مهمی در درشت شدن میوه مرکبات دارند، عناصر ریزمغذی مانند آهن و روی نیز در افزایش سایز میوه نقش موثری داشته‌اند که باید طبق برنامه غذایی اصولی و در زمان درست کودهای حاوی این عناصر یا به صورت مصرف ریشه‌ای و یا محلول‌پاشی استفاده شوند.
نکته ۲: زمان و میزان مصرف کود و کیفیت کود، در رسیدن به میوه درشت در مرکبات نقش مهمی دارد. باغداران محترم توجه داشته باشید که کود بیشتر به معنی داشتن میوه های درشت‌تر نیست، بلکه استفاده از برنامه غذایی علمی و اصولی در زمینه تغذیه درختان مرکبات منطقی‌ترین راهکار برای رسیدن به این هدف مهم است.
برای تغذیه بهتر و اصولی پیشنهاد میشود از برنامه غذایی دایان کمک بگیرید.
پنج نکته کلیدی برای درشت شدن میوه مرکبات
نکته ۱: فروت ست پس از برداشت: درختان مرکبات به دلیل دوره طولانی رشد میوه قطعا پس از برداشت نیاز به تقویت داشته تا جوانه‌های سال آینده قوی‌تر شده و رشد زایشی مطلوبی داشته باشند. بر اساس برنامه فروت ست، مصرف کودهای مورد نیاز درختان مرکبات پس از برداشت باید انجام شود تا ذخیره مواد غذایی در جوانه‌ها صورت بگیرد. پس از برداشت و طی فصل رشد به دلیل مصرف کودهای فروت ست، آنزیم‌ها و هورمون‌های ضروری برای رشد سال آینده ساخته و ذخیره خواهند شد. در زمان برداشت مرکبات به دلیل اینکه برگ‌ها هنوز سبزینگی دارند، اولین کودهای فروت ست را می‌توان استفاده کرد. ۷۰ درصد برنامه فروت ست در ارقام مرکبات پس از برداشت میوه تا قبل از تشکیل گل باید انجام شود و ۳۰ درصد نهایی بعد از تشکیل میوه اجرا میشود.
برای اطلاعات از زمان بندی فروت ست به مطلب فروت ست درختان میوه به همراه برنامه غذایی سایت دایان مراجعه فرمایید.
نکته ۲: حفظ سلامت ریشه‌ها: ریشه‌های مرکبات به شرایط رطوبتی خاک و دسترسی به عناصر حساس‌اند، به همین دلیل برنامه غذایی اصولی مرکبات باعث افزایش رشد و مقاومت ریشه‌ها در برابر عوامل بیماری‌زا (آفات و بیماری‌ها) میشود. همچنین دقت داشته باشید که بسیاری از ریشه های درخت در سطح خاک قرار دارند و شخم های عمیق یا هر اقدامی که باعث زیر و رو شدن خاک یا کندن زمین شود باعث خسارت به ریشه ها نیز خواهد شد.
نکته ۳: مصرف کودهای کلسیم و پتاسیم بر اساس زمانبندی اصولی: عناصر مهم و موثر در درشت شدن میوه مرکبات، کلسیم و پتاسیم هستند که با برنامه آبیاری منظم می‌توانند به افزایش تقسیم سلولی و ظرفیت‌سازی جذب دیگر عناصر مهم در میوه کمک کنند. نکته مهم دیگر این است که کیفیت کودهای پتاسیم و کلسیم و زمانبندی صحیح و روش درست مصرف این کودها شرط لازم برای درشت شدن میوه مرکبات است. اگر طبق برنامه اصولی کودهای پتاسه را مصرف کنید، بطور قطع شاهد افزایش عملکرد کمی و کیفی میوه و درشتی آن خواهید بود.
نکته ۴: محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم: برخی عناصر مانند سیلیکون و پتاسیم به افزایش استحکام پوست میوه، کاهش نفوذ قارچ‌های بیماری‌زا و خسارت بعضی آفات در درختان از جمله مرکبات کمک می‌کنند. اگر قبل از برداشت میوه برای انتقال قند از برگ به میوه محلول‌پاشی سیلیکون دایان را انجام دهید، سیگنال‌های ضروری به برگ رسیده و سرعت حرکت مواد قندی به میوه سریع‌تر شده و میوه های مرکبات درشت‌تر می‌شوند.
نکته ۵: آبیاری اصولی و صحیح: رطوبت کافی و در دسترس ریشه به همراه مصرف صحیح کودها (بر اساس برنامه غذایی اصولی) از فاکتورهای مهم درشت شدن میوه مرکبات است. نیاز آبی درختان مرکبات طی فصل رشد میوه زیاد است و باید هر ۵ روز یک بار باغ را آبیاری کنید (در صورت تامین نیاز آبی با بارندگی‌ها در شمال کشور نیازی به آبیاری تکمیلی نیست). اگر آب کافی در اختیار مرکبات باشد، محلول‌پاشی کودهای حاوی پتاسیم باعث دریافت نتیجه عالی میشود. اما این نتیجه زمانی بدست می‌آید که محلول‌پاشی پتاسیم به همراه تامین رطوبت کافی در خاک باشد، در غیراینصورت نتیجه عکس خواهد بود.
نتیجه گیری
آبیاری کافی و اصولی و تغذیه اساسی در بحث درشت شدن میوه مرکبات نقش اساسی دارند. هر چند که درشت شدن میوه مرکبات، به عوامل مهم دیگری از جمله ژنتیک، رقم و اقلیم نیز وابسته است. تیم آموزشی دایان به شما کمک خواهد کرد تا در باغات مرکبات، میوه های با کیفیت‌تر و درشت‌تری داشته باشید اما همانطور که مستحضر هستید کنترل عوامل محیطی امکان پذیر نخواهد بود.
برای افزایش درشت شدن میوه مرکبات، موارد ذیل به شما پیشنهاد میشود:
- استفاده از برنامه غذایی اختصاصی برای باغات مرکبات
- انجام محلول‌پاشی‌های آخر فصل برای درشت شدن میوه مرکبات به دلیل افزایش سرعت سیگنالینگ انتقال از برگ به میوه توسط سیلیکات پتاسیم و کودهای حاوی پتاسیم
- آبیاری صحیح و به موقع در مراحل حساس تقسیم سلولی، بزرگ شدن سلول‌ها و قبل و بعد از برداشت
- انجام عملیات پس از برداشت و رعایت بهداشت باغ در باغات مرکبات و انجام برنامه محلول‌پاشی‌های فروت ست در زمان‌های لازم در طول سال
اگر قرار باشد یک اتومبیل حرکت کند، باید استارت درست باشد تا موتور را تحریک کند. باید بنزین داشته باشد تا موتور را روشن کند. باید رادیاتور آب داشته باشد تا با حرکت فن‌ها موتور را خنک کند. لاستیک‌ها باد داشته باشند تا با سرعت مناسب حرکت کنند. حتی برف‌پاک‌کن درست باشد تا در زمان باران جلو دید راننده گرفته نشود. هر کدام از این موارد و بسیاری از موارد دیگر اگر درست کار نکند، حرکت اتومبیل مختل خواهد شد. بنابراین باید عوامل بسیاری کنار هم به درستی قرار بگیرند تا نتیجه مطلوبی حاصل شود.
در کشاورزی نیز همین است. باید عوامل مختلفی مدیریت آبیاری، مدیریت آفات و بیماری‌ها، مدیریت صحیح تغذیه و … به درستی در کنار هم رعایت شوند تا عملکرد مطلوب و قابل تحسینی حاصل شود. در طول این مسیر کارشناسان دلسوز دایان در واحد علمی و آموزشی همراه و خدمت‌گزار شما هستند.
سوالات متداول کشاورزان در ارتباط با افزایش درشت شدن میوه مرکبات
برای درشت شدن میوه مرکبات چه کاری باید کرد؟
- با استفاده از یک برنامه غذایی مناسب و اصولی و کودهای فروت ست پس از برداشت در زمان مناسب می توان به درشت شدن میوه مرکبات کمک کرد.
آیا آفات بر درشت نشدن میوه مرکبات تاثیر دارند؟
- بله. آفاتی وجود دارند که با تخم‌گذاری و تغذیه از پوست و گوشت میوه باعث آسیب به میوه و قطع راه ارتباطی بین برگ و میوه شده و رشد میوه متوقف میشود. برای کنترل آفات با متخصصین گیاهپزشکی در منطقه خود مشورت کنید.
برای درشت شدن میوه مرکبات چه کودی بدهیم؟
- برنامه صحیح و اصولی تغذیه میتواند شما را در مصرف کودهای حاوی پتاسیم مانند سیلیکات پتاسیم راهنمایی کند تا میوه مرکبات باغ شما درشت و باکیفیت شود. پیشنهاد ما این است که از برنامه غذایی علمی و اصولی استفاده کنید.
پیشنهاد دایان برای باغدارانی که میوه های درشتی ندارند چیست؟
- پیشنهاد میشود تا فرصت را از دست ندهند و باتوجه به مرحله رشد گیاه از برنامه تغذیه متناسب با باغشان استفاده نمایند. همه موارد گفته شده در این مطلب در برنامه غذایی مرکبات شرکت دایان رعایت شده است. البته برخی ارقام مرکبات به صورت ژنتیکی کوچک هستند و با هیچ تکنیکی نیز بزرگ نخواهند شد.
کدام روش برای آبیاری مناسب‌تر است؟
- از روش‌های مرسوم در آبیاری مرکبات ( غرقابی و قطره‌ای) روش آبیاری قطره‌ای به مراتب بهتر و میزان بهره‌وری از آب در این روش بیشتر است.
برای افزایش درشت شدن میوه مرکبات، کلسیم و پتاسیم را به چه روشی مصرف کنیم؟
- در مراحل اولیه رشد میوه می‌توانید به روش محلول‌پاشی و ریشه‌ای این عناصر را در اختیار گیاه قرار دهید ولی چون در مراحل نهایی و زمانی که میوه بزرگ شده باید پتاسیم را به روش محلول‌پاشی استفاده کرد. در مرحله نهایی رشد میوه به این خاطر که تبخیر و تعرق کمترشده و فشار ریشه‌ای زیادی هم وجود ندارد که پتاسیم را از ریشه به سمت اندام هوایی برساند بنابراین در این مرحله بهترین روش استفاده پتاسیم روش محلول‌پاشی است.
آیا استفاده از کود پتاس که دارای کلر است برای گیاه مضر است؟
- از منابع پتاسیمی که به همراه خود کلر دارند استفاده نکنید. این کار سیگنال‌های منفی به گیاه خواهد داد که برای گیاه مخرب خواهد بود. از پتاسیم‌هایی استفاده کنید که تمام کاتیون آن جذب گیاه شده و به همراه خود کلر نداشته باشند.
منابع
- ۲۰۰۷- Physiology of citrus fruiting, Brazilian Journal of Plant Physiology, 19(4):333-362.
- ۲۰۰۰- Irrigating Citrus Trees, The University of Arizona.