در برخی باغات مرکبات طی فصل رشد بخصوص زمانیکه به آخر فصل نزدیک می‌شوید، برخی میوه‌ها ترک می‌خورند یا به اصطلاح ترک خوردگی میوه مرکبات اتفاق می‌افتد. متاسفانه این مشکل اگر در اکثر درختان دیده شود، منجر به کاهش عملکرد و کیفیت میوه و در نهایت سود اقتصادی باغدار عزیز خواهد شد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
با توجه به اینکه هنوز بررسی‌ها بر روی ترک خوردگی میوه مرکبات ادامه دارد، نیاز است تا چند نکته علمی در ارتباط با این موضوع را بدانید. ضمن اینکه در این محتوا آموزشی سعی کرده‌ایم تا دلایل این مشکل را بررسی کنیم و در انتها با ارائه چند راهکار مهم از جمله مدیریت کوددهی و آبیاری تا حد امکان به کاهش این مشکل کمک کنیم.
ترک خوردن میوه مرکبات چگونه اتفاق می‌افتد؟
چه در مرکبات و چه در سایر میوه‌ها زمانیکه سلول‌های درون میوه به سلول‌های پوست میوه فشار وارد کنند و سلول‌های پوست نیز مقاومت کافی در برابر افزایش بزرگ شدن سلول‌های درونی را نداشته باشند، در نتیجه ترک خوردگی یا ترکیدگی میوه اتفاق می‌افتد.
استحکام پوست میوه در مرکبات به دو عامل ضخامت و سختی پوست میوه بستگی دارد و متعاقبا این دو مورد در چروکیدگی و ترکیدگی میوه مرکبات هم تاثیر بسزایی دارند. اگر پوست میوه به اندازه کافی محکم نباشد و سلول‌های گوشت (پالپ میوه) فشار بیش از اندازه‌ای به پوست وارد کنند، ترکیدگی میوه مرکبات اتفاق می‌افتد. در برخی ارقام مرکبات ترک خوردن پوست میوه به صورت ژنتیکی بیشتر است و به همین دلیل باید در انتخاب و شناخت نوع رقم دقت ویژه‌ای داشته باشید.
در زمان ترک خوردگی میوه مرکبات نقش آنزیم‌ها نیز بسیار مهم است و زمانیکه فعالیت آنزیم‌هایی مانند هیدرولازها در میوه بالا باشد ترکیدگی میوه سریعتر اتفاق می‌افتد. البته که هم ژنتیک و هم مدیریت آبیاری و تغذیه و همچنین اقلیم نیز بر کل پروسه ترکیدگی میوه مرکبات موثر است.
عوامل موثر بر ترک خوردگی میوه مرکبات
چند عامل بر ترک خوردن میوه مرکبات موثرند که در ادامه مطالعه می‌کنید.
سایز و شکل میوه
سایز میوه تأثیر زیادی بر ترک خوردن میوه مرکبات دارد. در بسیاری از ارقام مرکبات، هر چه سایز میوه بزرگ‌تر باشد، درصد ترک خوردن میوه هم بیشتر است، اما تاکید دوباره می‌کنیم که به رقم بستگی دارد و گاهی در ارقامی که میوه‌های بسیار بزرگ دارند مثل انواع گریپ فروت، هر چه میوه بزرگ‌تر باشد درصد ترک خوردن میوه کمتر است.
در ارتباط با شکل میوه نیز به دلیل تنوع در این خصوصیت مرکبات، احتمال ترک خوردگی میوه نیز متفاوت است. در ارقامی که شکل میوه کشیده‌تر است، در زمان بزرگ شدن سلول‌های گوشت میوه، فشار بسمت دو انتهای میوه و سلول‌های پوست وارد شده و باعث نازک شدن پوست در این نقاط می‌شود. همزمان با این شرایط اگر رقم مرکبات حساس به ترک خوردگی باشد، سلول‌های پوست نمی‌توانند این فشار را تحمل کنند و در نتیجه میوه در دو انتها شکافته شده و ترک می‌خورد. با توجه به این مسئله در تمام ارقام مرکبات که میوه چه به صورت طولی و چه عرضی رشد زیادی داشته باشد، به دلیل نازک‌تر بودن پوست میوه در دو انتهای آن احتمال ترک خوردن میوه مرکبات بیشتر خواهد بود.
تغییرات هورمونی میوه
تغییرات هورمونی درون میوه مرکبات از دیگر موارد حائز اهمیت در ترکیدگی میوه مرکبات است. گرده افشانی به موقع چه در ارقام دارای بذر و چه در ارقام بدون بذر یا پارتنوکارپ، با کمک به تولید هورمون‌های موثر در رشد و بزرگ شدن میوه به جلوگیری از ترکیدگی میوه مرکبات کمک شایانی می‌کند.
نور و موقعیت مکانی میوه در کانوپی
آفتاب‌سوختگی ناشی از نور شدید باعث از بین رفتن و یا نازک شدن پوست میوه مرکبات می‌شود که در نتیجه موجب افزایش ترکیدگی میوه مرکبات به خصوص در مناطق جنوبی کشور می‌گردد. بنابراین توصیه می‌شود توجه ویژه‌ای به هرس درختان مرکبات داشته باشید، چرا که به رشد متعادل کانوپی و رسیدن نور یکنواخت به میوه‌های درون کانوپی کمک می‌کند.
دما
در مرحله رشد سریع میوه، هر چه دما پایین‌تر باشد احتمال ترکیدگی میوه مرکبات کمتر می‌شود. با توجه به اینکه سرعت رشد میوه در مناطق گرم از مناطق سردتر بیشتر است، ممکن است در مناطق گرم فشاری که از قسمت گوشتی یا پالپ مرکبات به پوست وارد می‌شود بیشتر باشد و ترکیدگی میوه مرکبات اتفاق بیافتد. بنابراین در مناطق گرم احتمال ترکیدگی میوه‌ها بیشتر است.
رطوبت
ترکیدگی میوه مرکبات می‌تواند در طول دوره رنگ گیری میوه به دلیل تنش آبی رخ بدهد. تغییرات ناگهانی رطوبت در مراحل آخر دوره رشد میوه با ایجاد مکانیسم‌ها و اثراتی از جمله اثر بر آنزیم‌ها و ساختار دیواره سلولی، باعث ترکیدگی میوه مرکبات می‌شود. اغلب یک دوره مرطوب پس از دوره خشکی مانند شرایط فصل بهار، ترکیدگی میوه مرکبات را افزایش می‌دهد.
تاثیر مدیریت باغ بر کاهش ترک خوردگی میوه مرکبات
دو فاکتور آبیاری و برنامه کودی در باغ مرکبات می‌تواند مشکلاتی مانند ترک خوردگی را کنترل کند یا درصد وقوع آن را کاهش دهد.
آبیاری
بحث آبیاری در باغات مرکبات به دلیل حفظ رطوبت کافی خاک و انتقال آب و عناصر غذایی در جهت بهبود رشد میوه‌ها بسیار حائز اهمیت است، زیرا نوسانات آبیاری و یا تنش خشکی منجر به بروز مشکلاتی مانند ترک خوردگی یا ترکیدگی مرکبات می‌شود. پس بهتر است همواره به زمان و میزان آبیاری باغ مرکبات دقت کنید تا نتیجه مطلوبی بگیرید.
کوددهی
اگر برنامه کودی اصولی متناسب با شرایط باغتان نداشته باشید، هر تنشی هر چند کوچک می‌تواند باعث ترک خوردن میوه مرکبات شود.
در تغذیه مرکبات، مهم‌ترین نکته تعادل عناصر غذایی در هر مرحله رشدی است و توجه داشته باشید که یک عنصر خاص نمی‌تواند به تنهایی اثر قابل توجهی در بهبود رشد میوه یا جلوگیری از مشکلی مانند ترک خوردگی داشته باشد.
برای بحث ترک خوردن میوه مرکبات، محلول پاشی‌های کودهای پتاسه، کلسیمی و عناصر ریز مغذی در مراحل مختلف رشد میوه به خصوص در طول بزرگ شدن سلول‌های میوه باعث کاهش ترکیدگی آن‌ها می‌شود.
دقت کنید که:
- پتاسیم با تنظیم فشار اسمزی و تورژسانس سلول بر تقسیم سلولی و گسترش دیواره سلولی اثر می‌گذارد. استفاده از کودهای پتاسیمی طبق برنامه غذایی مرکبات هم در بهار و هم در اوایل دوره رشد میوه می‌تواند توسعه و ضخامت پوست میوه را افزایش دهد و در نتیجه توانایی مقاومت در برابر ترک خوردن میوه زیاد شده و ترک خوردن میوه قبل از برداشت کم خواهد شد. با این حال، استفاده بیش از حد و غیراصولی از کودهای پتاسیمی در اواخر دوره بزرگ شدن میوه تأثیر کمی بر کاهش ترک خوردن میوه قبل از برداشت داشته است.
- کودهای حاوی کلسیم می‌توانند محتوای کلسیم دیواره سلولی را در لایه بیرونی میوه مرکبات به میزان قابل توجهی افزایش دهند تا از تجزیه پکتین، سلولز و همی سلولز جلوگیری کند و پوست میوه ترک نخورد.
- محتوای عنصر بور در مرکبات به دلیل نقش مثبت در گلدهی و رشد میوه در مرکبات می‌تواند به کاهش ترکیدگی میوه کمک کند.
- توجه کنید که مقدار زیاد فسفر در میوه می‌تواند باعث ترکیدگی بیشتر میوه مرکبات شود.
رعایت بهداشت باغ جهت کنترل بموقع آفات و بیماری‌هایی که باعث سوراخ شدن میوه‌ها و سپس ترک خوردگی میوه می‌شوند یک عامل مهم در کنترل این مشکل است. علاوه براین بهبود شرایط برای گرده افشانی در زمان کلیدی به دلیل تولید مواد موثر در رشد میوه مرکبات می‌تواند به کاهش بروز ترکیدگی مرکبات کمک شایانی کند.
منابع
+ Fruit Splitting in Citrus. Horticultural Reviews, 2013.
+ Citrus Fruit-Cracking: Causes and Occurrence. Horticultural Plant Journal, 2017.