پنجه‌زنی یکی از مهم‌ترین مراحل رشدی گندم و جو است که اگر این مرحله رشدی با موفقیت طی شود، تاثیر زیادی بر عملکرد نهایی خواهد داشت. یکی از عواملی که می‌تواند در تولید پنجه‌های موثر (بارور) تاثیرگذار باشد، مدیریت صحیح کوددهی است که اگر به‌درستی مدیریت نشود، عملکرد دانه افت معنی‌داری خواهد داشت. در این مقاله به اهمیت پنجه‌زنی و مدیریت کوددهی در این مرحله پرداخته شده است.
آنچه در این مقاله می‌خوانید!
پنجه در گندم و جو چیست؟
پنجه‌ها، ساقه‌های جانبی هستند که از کنار ساقه اصلی رشد می‌کنند. تعدادی از پنجه‌ها می‌توانند تولید خوشه کنند و عملکرد را افزایش دهند اما بعضی از آنها ممکن است علفی شده و خوشه تولید نکنند. اصطلاحا به این پنجه‌ها، غیرموثر یا پنجه‌های غیربارور می‌گویند. پنجه‌های غیربارور عامل کاهنده عملکرد هستند.
بسته به شرایط مختلف، هر بوته گندم می‌تواند 3 الی 5 پنجه تولید کند. مدیریت عوامل مختلف ازجمله انتخاب تاریخ کاشت، میزان بذر مصرفی و برنامه مناسب کوددهی می‌تواند روی این موضوع تاثیر مستقیم بگذارد. اگر هرکدام از آنها به درستی مدیریت نشوند، ممکن است باعث کاهش پنجه موثر و یا تولید پنجه زیاد و علفی کند و عملکرد نهایی کاهش یابد.
اهمیت پنجه‌زنی در گندم و جو
طرحِ اولیه سنبله در مرحله پنجه‌زنی شکل می‌گیرد که مستقیم روی عملکرد نهایی تاثیر دارد. پنجه‌هایی که وارد فاز زایشی (میکروسکوپی) شده باشند و در آنها طرح اولیه سنبله تشکیل شده باشد، اصطلاحا پنجه‌های بارور یا موثر هستند. دقت داشته باشید که هدف مهم در این مرحله، تولید پنجه‌های موثر و بارور است، اما اگر تعداد پنجه‌های غیربارور (علفی) زیاد باشد، عملکرد نهایی افت معنی‌داری خواهد داشت.
توجه به کوددهیِ صحیح در این مراحل تاثیر زیادی در تولید پنجه‌های بارور و افزایش عملکرد دارد.
کوددهی گندم و جو در مرحله پنجه‌زنی
در این بخش مقاله به نقش چند عنصر غذاییِ موثر بر پنجه‌زنی گندم و جو می‌پردازیم.
نیتروژن
کودهای نیتروژنی و اسیدآمینه تاثیر زیادی در رشد و توسعه برگ‌ها و افزایش تعداد پنجه دارند. اما توجه کنید که مصرف مقادیر بالای کودهای نیتروژنی مثل اوره در این مرحله در استان‌های سردسیری باعث افزایش رشد گیاهچه و حساسیت در برابر سرمای زمستان می‌شود. علاوه‌براین مقادیر بالای کودهای نیتروژنی باعث افزایش تولید پنجه‌های علوفه‌ای (غیرموثر) و کاهش عملکرد دانه خواهد شد.
برای جلوگیری از خسارت احتمالی سرمازدگی و یا افزایش تعداد پنجه‌های غیربارور، توصیه می‌شود که کودهای نیتروژنی مثل سولفات آمونیوم یا اوره در زمان کاشت و در مقادیر کمتر مصرف شوند.
برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، پیشنهاد می‌شود مقاله مدیریت کودهای نیتروژنی در مزارع گندم و جو را مطالعه کنید.
فسفر
گیاهچه گندم در مراحل اولیه رشد نیاز بالایی به فسفر دارد. این عنصر نقش مهمی در تشکیل برگ و پنجه‌ها دارد. معمولا نیازِ گندم به فسفر از طریق کودهای پیش‌کاشت مثل سوپرفسفات تریپل و یا دی آمونیوم فسفات تامین می‌شود. درصورتی که از کودهای پیش‌کاشت استفاده نکرده‌اید، می‌توانید از کودهای فسفره محلول مثل مونوآمونیوم فسفات در مرحله 2 یا 3 برگی گیاهچه گندم بصورت کودآبیاری استفاده کنید.
پتاسیم
پتاسیم یکی از عناصر غذایی ضروری برای گیاهان است و در فتوسنتز، تشکیل کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها و انتقال آب و مواد غذایی نقش دارد.
پتاسیم برای رشد پنجه گندم یک عنصر ضروری است. این عنصر نقش مهمی در تشکیل پنجه‌های جدید دارد. علاوه‌براین، عنصر پتاسیم باعث افزایش مقاومت گیاهچه دربرابر سرمای زمستان خواهد شد. در این مرحله می‌توانید از کودهای پتاسه با منبع مناسب بصورت محلول‌پاشی برگی استفاده کنید.
محلول‌پاشی کودهای دارای عنصر روی و سایر ریزمغذی‌ها
محلول‌پاشیِ برگیِ کود دارای عنصرِ روی و ریزمغذی‌ها در مرحله پنجه‌زنی نقش مهمی در تشکیل طرحِ اولیه سنبله و جایگاه‌های تولید دانه دارد. بنابراین در این مرحله از کودهایی که گفته شد با دُز مناسب استفاده کنید.
افزایش مقاومت گیاهچه به تنش سرمایی
استفاده از کودهای سیلیکات پتاسیم بصورت کودآبیاری یا محلول‌پاشی برگی در مرحله پنجه‌زنی باعث می‌شود که گیاهچه در برابر سرمای زمستان مقاومت خوبی داشته باشد.
کشاورز و کارشناس عزیز، یکی از مهم‌ترین اصولی که در مدیریت کوددهی باید رعایت شود، شناخت کافی از فیزیولوژی و الگوی رشد گیاهان است. نیازهای کودی هر مرحله از رشد گیاهان نسبت به مرحله دیگر متفاوت است. بنابراین با شناخت کافی از اتفاقات رشدی در هر مرحله و شناسایی نیازهای غذایی آن مرحله می‌توان یک برنامه کودی اصولی تنظیم کرد.
تمام مواردی که در بالا ذکر شد، تنها بخشی از برنامه جامع کودی گندم و جو است که بصورت عمومی خدمتتان ارائه شد. اگر شما کشاورز عزیز هم گندم کار هستید، با ما در ارتباط باشید تا با یک برنامه کودی اختصاصی همراه شما باشیم.
معرفی چند منبع برای مطالعه بیشتر
+ Rui, W. A. N. G., Ying, W. A. N. G., HU, Y. X., DANG, T. H., & GUO, S. L. (2021). Divergent responses of tiller and grain yield to fertilization and fallow precipitation: Insights from a 28-year long-term experiment in a semiarid winter wheat system. Journal of Integrative Agriculture, 20(11), 3003-3011.
+ https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095311920632968
+ https://www.yara.co.uk/crop-nutrition/wheat/wheat-nutrient-requirements/
+ https://www.yara.co.uk/crop-nutrition/wheat/increasing-wheat-tiller-numbers/